(Herhaalde bijdrage uit 2023, redactie BREKT.NL)
Utjouwerij Regaad bestaat deze maand tien jaar en dat verdient een hartelijke felicitatie. Regaad werd eind 2013 in Groningen opgericht door Anne Tjerk Popkema en een aantal kompanen, allen oud-leden van de Friese studentenvereniging Bernlef. Het doel van de uitgeverij is het bevorderen van het lezen van Friestalige boeken, vooral bij jongeren. Dat gebeurt door “de produksje fan Fryske oersettings yn heechweardige en orizjinele útjeften”, zoals bij de oprichting stond op de website van Regaad.
Regaad zorgt niet alleen voor een goede vertaling van de gekozen boeken, maar besteedt ook veel aandacht aan het uiterlijk van het boek. Het eerste boek dat Regaad uitgaf in 2013 was De skacht en de slinger, een vertaling van The Pit and the Pendulum (De put en de slinger), één van de beste griezelverhalen van de Amerikaanse schrijver Edgar Allan Poe (1809-1849). Anne Tjerk Popkema, een van de oprichters van Regaad, vertaalde het boek. Toen het boek verscheen, schreef ik erover:
“In dit griezelverhaal wordt een man tijdens zijn verhoor door de inquisitie gefolterd. Als hij weer bijkomt, bevindt hij zich in een aanvankelijk duistere cel, met in het midden een put en als celgenoten ratten. Later is er wel licht in het vertrek, maar ligt hij vastgebonden en wordt hij bedreigd door een guillotine-achtige slinger die lager en lager komt. De angst van de ik-persoon wordt door Poe goed voelbaar gemaakt en de verschrikkingen stapelen zich op: de folteringen tijdens het verhoor, het ontdekken van zijn positie in de cel, de put, de ratten, de noodlottige slinger.
Natuurlijk, het verhaal dat een (onvertaald) vierregelig Latijns motto heeft, is negentiende-eeuws en enige langdradigheid is dan ook wel aanwijsbaar. Maar het verhaal is in deze versie voor jong en oud anno 2014 nog prima te genieten. Dat komt ook door de vertaling van Anne Tjerk Popkema, die voor zijn vertaling van De hobbit van Tolkien de Obe Postmaprijs kreeg. Ik kende het verhaal van Poe via een Nederlandse vertaling van zo’n veertig of vijftig jaar geleden. Vergeleken daarbij doet deze Friese vertaling van dit negentiende-eeuwse verhaal zowaar modern aan.
Het boek is prachtig uitgegeven: een harde kaft met een stofomslag waarop een portret van de auteur prijkt. De eerste helft van het verhaal is met witte letters op zwarte bladzijden geschreven, de tweede helft van het verhaal gewoon met zwarte letters op wit papier. Twee zwartwitillustraties van Tony Roberts completeren deze publicatie. Als liefhebber van de e-reader moet ik zeggen dat voor zo’n met recht hoogwaardig genoemde uitgave de e-reader niet is uitgevonden.”
In de loop van het tienjarig bestaan van Regaad gaf de uitgeverij enkele klassieke Nederlandse boeken in het Fries uit. Denk bijvoorbeeld aan De scheepsjongens van Bontekoe van Johan Fabricius, een jeugdboek uit 1924 over een scheepsreis uit de zeventiende eeuw, dat zijn bron vond in het reisjournaal van schipper Bontekoe. Of aan Erik of Het klein insectenboek van Godfried Bomans. Ook maakte Regaad vertalingen van moderner Nederlands werk, zoals verhalen van Toon Tellegen of de roman Ventoux van Bert Wagendorp.
Maar wat mij betreft kan Regaad nog het meest trots zijn op de Friestalige uitgaven van klassieke buitenlandse boeken. Daaronder Het Parfum van Patrick Süskind en de beroemde kinderboeken De gebroeders Leeuwenhart van Astrid Lindgren en De GVR (Grote Vriendelijke Reus) van Roald Dahl. Over die laatste uitgave was ik bij verschijnen in 2016 lyrisch. Dat moet nog zijn geweest toen ik in Castricum woonde, want pas eind 2016 ben ik naar Koudum verhuisd. Ik schreef over die vertaling van het boek van Roald Dahl onder andere:
“Dat boek is wel het meest fantasierijke boek van Dahl. In het Fries kreeg het uiteraard de titel De GFR, de Grutte Freonlike Reus. Het boek is heerlijk vertaald door Martsje de Jong en door uitgeverij Regaad voorbeeldig uitgegeven met tientallen kleurrijke illustraties van Hilda Groenesteyn, waarvan sommige over twee bladzijden uitgespreid staan, met de tekst erdoorheen. Het is haast niet te geloven hoe zo’n kleine uitgeverij erin slaagt om zulke prachtboeken uit te geven. (. . . )”
Een van de geweldige elementen van dit boek van Dahl is de taal die de reuzen spreken. Het is een taal vol aparte woorden die via verhaspelingen gemaakt worden en met een ongebruikelijke vervoeging van de werkwoorden. Ik schreef in 2016: “Voor vertalers moet het een geweldige creatieve uitdaging zijn om die speelse taal van Dahl in een andere taal over te zetten. Dat is Martsje de Jong in deze Friese vertaling voortreffelijk gelukt, het Fries klinkt met de aparte reuzentaal als een klok.” En dan geef ik in die bespreking enkele voorbeelden en eindig met: “En zo kun je wel doorgaan met het citeren van de bijzondere reuzentaal die door de vertaalster spitsvondig vertaald is.”
Regaad laat in 2023 zien dat de uitgeverij na tien jaar nog niet stil is gaan zitten. Op 11 november was het feest van het tienjarig bestaan en Regaad vierde dat onder andere met de presentatie van twee vertalingen van George Orwell. Animal Farm, zijn beroemde allegorische dierenverhaal uit 1945 werd Bistespul in het Fries van Ammerins Moss-de Boer die voor Regaad ook Orwells dystopische roman 1984 vertaalde. En natuurlijk kun je hele wetenschappelijke discussies loslaten over het nut van het vertalingen uit het Nederlands of Engels naar het Fries, maar eigenlijk is alleen al de vertaling van The BFG (Big Friendly Giant) een afdoend antwoord op de vraag naar het nut van dergelijke vertalingen.
© Jelle van der Meulen