Af en toe komt er een paard de economieboeken binnenwandelen. De in Sneek geboren econoom Sam de Wolff (1878-1960) vermeldt in zijn autobiografie dat hij zijn eerste les economie op de Oude Koemarkt in zijn geboorteplaats ontving. Elke dinsdag was er veemarkt en hij bleef eens gefascineerd staan kijken hoe de objectieve ruilwaarde van een paard met veel geschreeuw en handgeklap tot stand kwam.
Wat bekender is de uitspraak dat men een paard wel naar het water kan brengen, maar het niet kan dwingen te drinken. Het beeld is bedacht om duidelijk te maken dat een overheid wel voorwaarden kan scheppen om bedrijven te laten investeren, maar de bedrijven moeten het tenslotte wel willen. Om een nog ander beeld te gebruiken: je kunt wel trekken aan een touw, maar er niet tegen duwen.
Dit soort beelden vertolkt een zekere hulpeloosheid bij de overheid: het robuuste en eigenzinnige paard en zijn ‘baas’, die er maar wat bijstaat. De aandachtige lezer zal begrijpen dat het beeld is toegesneden op een kapitalistische economie, waarin de overheid niet zo heel veel meer is dan een welwillende toeschouwer.
In westerse landen kunnen de meeste politieke partijen zich wel vinden in dit beeld. De overheid moet zorgen voor een goede infrastructuur, voor scholing van de beroepsbevolking en voor een stabiel politiek klimaat. Als het beroerd gaat, kan ze misschien de rente verlagen, maar veel meer kan ze niet doen. Het initiatief moet van haar burgers komen en als dat er niet of onvoldoende komt, is dat jammer.
Sinds de achttiende eeuw is dit beeld overheersend geweest en de zogenaamde neoklassieke economie, de theorie die nog steeds de leerboeken bevolkt, heeft het allemaal fraai uitgewerkt, met veel wiskunde en mooie grafieken. Er zijn wel een paar aanvallen op deze ideologie gedaan, maar die zijn vooralsnog afgeslagen.
De eerste aanval kwam van Karl Marx (1818-1883), die het kapitalisme verwierp en een systeem van centrale planning in het vooruitzicht stelde. De tweede aanval kwam van John Maynard Keynes (1883-1946), die wat gematigder was en alleen het kapitalisme wilde ontdoen van de scherpste kantjes door een beperkt overheidsingrijpen. Hoewel beide denkbeelden voor kortere of langere tijd zeer invloedrijk zijn geweest, is het economisch beleid dat erop gebaseerd was, inmiddels verlaten. En dus staan we nu als enigszins hulpeloze baasjes met een moeilijk te beïnvloeden paard bij een waterbak en hopen maar dat het beest wil drinken.
dr. Gerrit Gorter