Door Frij Fryslân
In Frij Fryslân bouwen we aan een menselijke samenleving. We kiezen voor het natuurlijke in plaats van het synthetische, en geloven in zeggenschap voor iedereen. Al een tijdlang staat het thema landbouw en voedsel in de schijnwerpers, en dat is niet voor niets. Onze voedselzekerheid staat onder druk. Wat is er aan de hand en wat kunnen we er aan doen? In deel 1 van een serie artikelen kijken we eerst naar de wereldwijde ontwikkelingen. De rode draad is globalisering, grootschaligheid en macht.
Het grote plaatje zien
Veel van wat hieronder wordt beschreven is al in meerdere of mindere mate bekend bij leden en nieuwsbrieflezers van Frij Fryslân. Toch willen we dingen even op een rijtje zetten en een aantal bronnen erbij vermelden, zodat wie dat wil, zich meer kan verdiepen in een bepaald dossier.
Industrialisering van de landbouw
Na de Tweede Wereldoorlog was het sentiment: nooit meer honger. Amerika hielp Europa er economisch weer bovenop via de zogenaamde Marshallhulp. Dat weten we uit de geschiedenisboeken. Maar wat weinigen zullen weten is dat die Marshallhulp werd gebruikt om de Europese eenwording af te dwingen, en om de industrialisering van de landbouw te stimuleren. Er moest genoeg voedsel worden verbouwd. De mechanisering van de landbouw kwam op gang.
Er vond ruilverkaveling plaats om efficiënter te kunnen verbouwen op grotere percelen waar de nieuwe trekker beter overheen kon rijden. Er zijn in de jaren ’60 en ’70 kilometers haagjes, slootjes en walletjes verdwenen. Luchtfoto’s van landschappen voor en na de ruilverkaveling laten zien hoe het landschap is veranderd. Er is zelfs een woord voor bedacht: landschapspijn.
De boerenknechten verdwenen en de boer ging zelf op zijn trekker zitten. Boerderijen werden geïsoleerde eenheden: de verbinding met de rest van de samenleving werd kleiner.
Industrialisering van de landbouw betekende intensivering en schaalvergroting. Kleinschalige boerderijen verdwenen. Het aantal boerenbedrijven is de afgelopen decennia enorm afgenomen. Het moest groter, maar ook beter. Er werd onderzoek gedaan en gesleuteld aan gewassen en zaden om de opbrengst zo groot mogelijk te krijgen.
En laten we de kunstmest bij dit alles niet vergeten. Een van de vele gevolgen van deze ontwikkelingen is een verarming van de bodem geweest. Intensieve industriële landbouw is over het algemeen niet goed voor de grond.
Patenten op zaad
Dat sleutelen aan zaden heeft de laatste jaren een voorlopig hoogtepunt gevonden. Vroeger werden zaden veredeld door kruising en andere kunstgrepen, maar tegenwoordig gaat dat ook via genetische modificatie (GMO). Op de eigenschappen van die nieuwe versies van dergelijke zaden rusten patenten. Boeren worden gedwongen om deze zaden elk jaar te kopen, want ze zijn zo gemaakt dat de planten die er uit komen zelf geen zaden meer dragen. En de bestrijdingsmiddelen die ze nodig hebben kunnen de boeren bij dezelfde multinational afnemen. De concentratie van de macht op dit gebied heeft zich toegespitst op een handjevol giga bedrijven die niet alleen de patenten op de zaden in handen hebben, maar ook de chemische bestrijdingsmiddelen.
De rol van supermarkten
En als de boeren eenmaal hun gewassen (of hun zuivel en vlees) geproduceerd hebben, dan moeten ze het natuurlijk verkopen, het liefst tegen een goede prijs. De supermarkten dicteren deze markt echter bijna volledig. Zijn bepalen de prijs, de boer moet slikken of stikken. En alles moet precies aan de eisen voldoen die de supermarkten stellen. Zijn de wortels net te klein of te krom, dan kan de boer ze weggooien. En ook bij de supermarkten heeft de schaalvergroting toegeslagen. Ook hier gaat het om steeds grotere en steeds minder concerns die alle macht in handen hebben. De boer kan dus niet naar een concurrent, want die opereert op dezelfde wijze.
Hoe keren we het tij?
Het coöperatieve model dat we in Frij Fryslân aan het toepassen en verder aan het ontwikkelen zijn, is het tegengif voor de hierboven geschetste ontwikkelingen. Al lijken de machten overweldigend, de enige remedie is dat mensen weer mede-eigenaar worden en zeggenschap krijgen over zaken.
We hebben het nog niet eens gehad over speculatie op de voedselmarkt, die de prijzen opdrijft. We moeten zorgen dat gezond en betaalbaar voedsel voor iedereen toegankelijk wordt, en schaalverkleining en mede-eigenaarschap en medezeggenschap zijn de richtingen waarin we de oplossing moeten zoeken.
Ook kunt u raadplegen: https://frij.frl/nl/artikel/landbouw-en-voedsel-deel-1-voedselzekerheid