Nieuwjaarsdag 2011 komt een eind aan het zelfstandig bestaan van een eeuwenoude Friese gemeente. Bolsward maakt dan deel uit van een fusiegemeente, waarvan de naam Súdwest-Fryslân luidt. De plaats kent een tamelijk lange geschiedenis om te ontgroeien aan het omringende platteland en te worden tot een bestuurlijk zelfstandige gemeenschap, die in ieder geval aan het begin van de 14e eeuw als zodanig herkend kan worden. Die bestuurlijke zelfstandigheid beslaat dus meer dan zeven eeuwen, maar is in verrassend korte tijd opgeheven. Een merkwaardige gang van zaken voor een stad die een boeiende geschiedenis kent en die spraakmakende personen voortbracht. En die bovendien nog maar heel kort voor 2011 duidelijk stelling nam tegen een fusie, en als alternatief pleitte voor meer samenwerking met omringende gemeenten.
De aanzet tot een herindeling van de gemeenten in de zuidwesthoek van Fryslân was geen burgerinitiatief, maar een bestuurlijke aansturing vanuit het Rijk en uit die gemeenten zelf. Daarbij speelden de betreffende burgemeesters, met die van Sneek, Arno Brok, voorop, een bepalende rol. En na de aan Harm Bruins Slot gegeven opdracht halverwege 2008 om de concrete aanzet tot een gemeentelijke herindeling te geven, ging het snel: binnen een halve raadsperiode was de zaak beklonken. De kleinste gemeente van Fryslân qua oppervlak, Bolsward, werd tot onderdeel van de grootste Nederlandse gemeente bevorderd. Het was verbazingwekkend dat de onder burgers breed aanwezige aversie tegen het opgaan van de gemeente Bolsward in dat reusachtig grote geheel zo weinig reacties in de media opleverde. Ja, wel op straat, in de kroeg en op z.g. inspraakavonden, die voorlichtingsbijeenkomsten bleken te zijn. Op die bijeenkomsten pleitte trouwens niemand voor eenwording, integendeel.
Ook geen wanklank tijdens de maandelijkse gemeenteraadsvergaderingen tussen 2006 en 2010. De volger van deze bijeenkomsten kon slechts constateren dat de toenmalige raadsleden goed wisten te verbergen wat de voor- en nadelen van de aankomende fusie waren. Visie en vergezichten ontbraken geheel. Kritische vragen werden niet gesteld, slechts de uitspraken van het college werden herhaald, of de aanbevelingen van Bruins Slot (CDA-er die de contouren van de nieuwe fusiegemeente schetste voor de vijf kandidaat-gemeenten), van papier opgelezen. Termen als ‘bestuurskracht’ en ‘onontkoombaar’ voerden de boventoon. Terwijl nog nooit het bestuurlijke bewijs is geleverd dat een fusiegemeente per definitie sterker, weerbaarder, succesvoller is dan de samengaande gemeenten afzonderlijk!
Ook vanuit democratisch perspectief bekeken was het besluit van de Bolswarder raad op zijn minst merkwaardig te noemen. In de verkiezingsprogramma’s, noch tijdens verkiezingsbijeenkomsten voor de raadsverkiezingen in 2006 werd gesproken over herindelen en fuseren. Sterker nog: even tevoren had de Bolswarder raad unaniem een beleid vastgesteld dat koos voor, waar mogelijk, samenwerking met aanpalende gemeenten en dat een fusie zonder voorbehoud afwees! Deze ommezwaai duidt meteen het grote verschil aan met de gemeentepolitiek zoals die sinds de jaren ’70 in Bolsward gold en waarmee zij zich provinciaal en landelijk op de kaart zette: kritische en politiek onderbouwde visies op de bestuurlijke handel en wandel waren leidend, emoties en persoonlijke aanvaringen liepen daaraan parallel. Gemeentepolitiek bedrijven vanuit een scherp beoordelende houding bleek ingeruild tegen een politiek engagement. Of, met andere woorden: een goede, kameraadschappelijke sfeer boven alles, en na de maandelijkse raadsvergadering van de gemeenteraad van Bolsward ging het snel, met elkaar, de kroeg in! Saamhorigheid als leidraad voor politiek handelen… Wat resulteerde in een, zeker gevoelsmatig, heel groot wordende kloof tussen burger en bestuur. De in een democratie zo belangrijke betrokkenheid tussen dat gemeentebestuur en de inwoners van Bolsward is grotendeels met deze fusie verdwenen.
Op zeer bijzondere wijze kwam er aldus een eind aan de zelfstandigheid van de gemeente Bolsward. Pas enkele jaren eerder zette een clubje burgemeesters van gemeenten in de Friese zuidwesthoek de eerste schreden op het fusiepad. Dat was na de raadsverkiezingen van 2006, verkiezingen waarin een fusie van gemeenten tijdens de raadsverkiezingen in Bolsward niet aan de orde kwam. De burgers van Bolsward hebben geen enkele rol kunnen spelen bij het opheffen van de eigen, eeuwenoude gemeente. Merkwaardig blijft dat er ook geen enkel volwassen protest kwam vanuit de bevolking. Pas toen de naam van de nieuwe fusiegemeente vastgesteld moest worden, kwam er enige actie op gang. Terecht werd daarbij de voorgestelde naam Súdwest Fryslân afgedaan als historisch-geografisch onjuist. Daaraan had toegevoegd kunnen worden: ook taalkundig een farce. Súdwest-Fryslân werd uiteindelijk de naam van de gemeente waarin Bolsward opging.
Tenslotte
Tot voor een paar jaar voor 2011 was voor de gemeente Bolsward het vastgestelde beleid: geen fusie, wel samenwerking met, voornamelijk, Wûnseradiel en Littenseradiel. Tijdens raadsvergaderingen over het opheffen van de eigen gemeente is dat beleid niet meer ter sprake gekomen, net zo min als, wonderlijk genoeg, enig raadslid betrapt kon worden op een onderbouwde visie of het schetsen van een zinvol toekomstbeeld, met betrekking tot de nieuwe gemeente. Ook werd niet gesproken hoe verder met een monumentaal gebouw als het plaatselijke stadhuis, om een voorbeeld te noemen. Meer dan de steeds herhaalde mantra ‘zo wordt onze bestuurskracht veel groter’ viel jammer genoeg niet te beluisteren.
En daarmee is, razendsnel, een eind gekomen aan een zeven eeuwen durende vorm van zelfbestuur van de stad Bolsward…
© Willem Haanstra