Toen we van Castricum naar Koudum verhuisden, gingen we kleiner wonen en dat betekende onder andere dat er nogal wat boeken weg moesten. Een paar duizend boeken, voornamelijk Nederlandse literatuur (op Louis Paul Boon na) zijn zo de deur uit gegaan om niet meer terug te keren. Wat me nog het meest aan het hart ging waren zo’n vijfhonderd 19e-eeuwse boeken. Ze stonden op zolder en vormden een fraai geheel in de – vanwege het schuine dak – als een trapgevel opgebouwde boekenwand waar ik graag naar keek.
Het rigoureus wegdoen van boeken hielp wel mee om mijn liefde voor het (papieren) boek te relativeren. En zo lees ik nu zelfs liever op de e-reader dan uit een fysiek boek. Maar dat wil niet zeggen dat ik niet meer van fysieke boeken hou. Dat bleek maar weer toen ik vrijdag 17 mei aanwezig mocht zijn bij de start van een prachtig project van Frisian Colorists & Restorers. Utjouwerij DeRyp, waar ik bij betrokken ben, doet daar ook – een beetje – aan mee. Ik vergaapte me bijna letterlijk aan de oude boeken waarmee de medewerkers van Frisian Colorists & Restorers bezig zijn.
Frisian Colorists & Restorers is een restauratieatelier voor antiquarische boeken en landkaarten In de voormalige Leeuwarder gevangenis Blokhuispoort, waar talrijke kunstzinnige en ambachtelijke bedrijven en bedrijfjes zitten. De medewerkers van het restauratieatelier restaureren en binden oude boeken en prenten met name uit de 17e en 18e eeuw. Ook kleuren zij handmatig antieke prenten in.
Daarnaast maken ze speciale nieuwe uitgaven of heruitgaven met behulp van hun ambacht. Zo brachten ze in 2018 het handgemaakte Elf steden, 11 verhalen in 12 exemplaren, tien in zwartwit en twee ingekleurd. De mensen van Frisian Colorists & Restorers beschouwden de uitgave als een ‘proeve van bekwaamheid’ voor hun vakgebied, waarbij ze ook samenwerkten met verschillende ambachtslieden en studenten. Utjouwerij DeRyp bracht een publieke versie van dit boek uit. Een dergelijke samenwerking gebeurt nu opnieuw.
Antonio Leemburg en Evelien de Boer van Frisian Colorists & Restorers hebben zich gestort op het boek ‘Aves Frisicae’ (Friese vogels). De Groninger hekeldichter Gerhard Nicolaas Heerkens (1726-1801) beschreef in dat boek uit 1788 in Latijnse verzen tien vogels die in de 18e eeuw bepalend waren voor het Noordelijke landschap. Antonio en Evelien kwamen op het idee om van dat boek een gehele nieuw Fries-Gronings werk te maken. Ze riepen de hulp in van classicus Niels Bakker die fragmenten uit de Latijnse gedichten koos en in het Nederlands vertaalde.
Het plan is om de fragmenten van de tien Latijnse gedichten niet alleen in het Nederlands, maar ook in het Fries (Goffe Jensma) en het Gronings (Klaas Pieterman) te vertalen. Daarnaast maakt Siebrand Doornkamp, die ook de tekeningen voor Elf steden, 11 verhalen maakte, passende illustraties van de vogels en hun eieren. Deze illustraties worden overgezet op een drukplaat, met een antieke cilinderhandpers gedrukt en uiteindelijk met de hand ingekleurd. Utjouwerij DeRyp zal weer een publieke versie uitgeven van de handgemaakte versie.
Op 17 mei werd de eerste vogel – de alauda (leeuwerik, ljurk, laiwerke) – gepresenteerd in de aanwezigheid van de burgemeester van Leeuwarden, de heer Buma, en de burgemeester van Groningen, de heer Schuiling. Beide burgemeesters kregen een fraai exemplaar van een handgedrukte prent van de vogel, het nest met eieren, plus de vertalingen. De reactie van zowel burgemeester Schuiling (je hoorde hem denken ‘ik ben sprakeloos’) als die van burgemeester Buma (‘ongelooflijk’ 5x) weerspiegelde de reactie van de overige genodigden.
Wat bij de presentatie van de prenten en gedichten van de eerste vogel direct opviel was de bevlogenheid van alle medewerkers aan dit project. De genodigden kregen als inleiding op de presentatie eerst een inkijkje in het werk van het restauratieatelier. De uitleg, zowel bij het restaureren als bij het inkleuren van antiquarische boeken en atlassen, wekte grote bewondering op. Ook het praatje van de tekenaar verried het enthousiasme waarmee hij dit werk doet. En Niels Bakker ten slotte ging helemaal op in het turbulente leven van de op zijn minst wel apart te noemen 18e-eeuwse dichter G.N. Heerkens.
Bakker vertelde nog een stuk smeuïger over het leven van de Groningse hekeldichter dan de biografieën op Wikipedia of in biografische woordenboeken doen. En uiteraard ging hij in op het vogelboek Aves Frisicae. In bepaald geen gemakkelijk Latijn schreef Heerkens lange gedichten over de door hem gekozen tien vogels, waaronder de leeuwerik, ekster, zwaluw en gans. Voor de nieuwe uitgave zocht Bakker acht regels per vogel op waarin Heerkens zich nog het meest persoonlijk over de vogel uitspreekt. Die vertaalt hij in het Nederlands, waarna er ook een Friese versie en een Groningse versie van het fragment gemaakt wordt.
Het kan wel een jaartje duren voordat alle tien ‘Friese vogels’ op deze manier op papier gezet zijn, want het ‘gewone’ werk van alle medewerkers gaat ondertussen ook door. Maar dan zal er een prachtig boekwerk klaar zijn waarmee Frisian Colorists & Restorers hun ‘proeve van bekwaamheid’ uit 2018 ongetwijfeld zullen overtreffen.
© Jelle van der Meulen