door Willem Haanstra
In de loop van vele eeuwen hebben zich straten en straatjes, pleinen en steegjes gevormd in de oude Bolswarder binnenstad. Oorspronkelijk langs de natuurlijke waterloop waaraan de latere stad ontstaan is (nog te herkennen aan het water langs de Dijlakker en Marktstraat), later ook op en langs andere oeverwallen, aangevuld met opgeworpen wierden. En die straten, stegen en pleinen kregen namen. Eerst met die vanuit de ‘volksmond’, later werden ze officieel vastgelegd door het plaatselijke bestuur.
We lopen deze straten, kort en op alfabetische volgorde, langs en trachten de geschiedenis ervan en wat achter de namen schuilgaat, te ontdekken. Oude foto’s, meest uit de collectie van Tonnie Siemonsma, begeleiden de teksten.
Achter de Smeden
Het betreft hier een relatief kort straatje dat van het Marktplein loopt tot aan het Skilwyk. Tot 1896 liep hier een grachtje langs de zuidzijde van de straat naar een grachtje dat het Skilwyk (destijds Schildwijk geheten) via het water bereikbaar maakte. Dat zal zo’n 300 jaar dienst hebben gedaan.
Vanouds heette deze straat Scherpenoord. Deze naam zou kunnen duiden op de puntige driehoek van de bebouwing aan de zuidzijde of op het feit dat een aantal generaties lang hier wagenmakers en smeden werkzaam waren. De plek waar hoefijzers van paarden ‘scherp’ werden gemaakt?
Zo’n 200 jaar geleden werd dat beroep hier al uitgeoefend. Enkele generaties Monsma’s, Piso’s en Van Wierens waren hier werkzaam.
Hoewel de natuurlijke waterloop waaraan Bolsward is ontstaan nu nog te herkennen is aan het water langs de Dijlakkers en de Markstraat, liep tot ongeveer 1600 dat water na de Marktstraat rechtdoor langs de Dijkstraat en tot achter de Blauwpoort, waar het uitmondde in De Marne. Op bovenstaand kaartgedeelte van even na 1800, waarop de straatnaam Achter de Smeden al staat aangegeven, is duidelijk het gegraven grachtje te zien dat 200 jaar eerder de oorspronkelijke loop omleidde naar rechts, via Achter de Smeden. Enige tijd vóór dat gebeurde, werd het grachtje van wat nu het Groot- en Kleinzand is, gegraven en dat uitmondt in het tegenwoordige Kruiswater, waarmee het mogelijk werd voor schepen om sneller vanuit de binnenstad de open verbinding met de zee, via De Marne, te bereiken. En omgekeerd.
Willem Haanstra, juni 2024.
Geraadpleegde bronnen:
Diverse archieven;
Willem Haanstra, Bolsward in namen, 2006.