In de rij van de tien laatste burgemeesters van Bolsward neemt Johan Mulder een bijzondere plaats in. Geworteld in de Gysbertstêd en dan later de burgemeester daarvan worden, was uniek na 1824, toen besloten werd dat voortaan een gemeente niet meer dan één burgemeester mag tellen. Deze wordt benoemd bij koninklijk besluit, na advies van de Commissaris van de Koning, een vertrouwenscommissie en de minister van Binnenlandse Zaken. Zo ook Johan Mulder. Wat niet eerder voorkwam: een Bolswarder die het tot burgemeester van de eigen gemeente schopt, waar hij geboren en getogen is.
Sloop postkantoor
Een burgemeester van een gemeente is normaliter gebonden aan vastgelegde bestuursstructuren. Hij of zij is voorzitter tijdens de bijeenkomsten van de gekozen gemeenteraad, voorzitter van het dagelijks bestuur, (b&w), en heeft een beperkt aantal eigen bevoegdheden, met name op het terrein van de openbare orde en veiligheid. Sommige burgemeesters vertonen een eigengereidheid buiten deze functies om: ze nemen soms beslissingen buiten het openbaar bestuur om. Ook Johan Mulder was daar dus een voorbeeld van.
Een voorbeeld van de wijze waarop hij beslissingen kon nemen, heb ik elders al uitgebreid beschreven. Dat was de manier hoe tot sloop van het oude postkantoor, een ontwerp van rijksbouwmeester Peters, werd overgegaan. Op de ochtend dat intern op het stadhuis al bekend was dat er een brief was binnengekomen van de betreffende minister waarin het gebouw tot monument werd verklaard en dus niet afgebroken mocht worden, gaf Mulder persoonlijk toestemming om tot sloop over te gaan.. Binnen het ambtenarenkorps was het met name Henk Andela die hem waarschuwde: doe dat niet! Een schitterend Bolswarder monument, waaraan velen nog dierbare herinneringen hebben, verdween uit het beschermd stadsgezicht. En ook hier: er was niemand in zijn bestuurlijke nabijheid de ingreep, geen wethouder of gemeentesecretaris.
imponerend centraal op het zadeldak. De bovenste verdieping was bestemd als
directeurswoning met rechts onderaan de ingang ervan. Het gebouw werd ontworpen door rijksbouwmeester Peters. Collectie Willem Haanstra
Johan Mulder nam afscheid in 1984 als burgemeester door met vervroegd pensioen te gaan. Enige tijd later huwde Johan Mulder met Jetty Bakhuys. Ze kwamen te wonen in het Gelderse Lochem. Johan overleed zeer plotseling op 26 juni 1990. Hij ligt begraven op de Algemene Begraafplaats in Bolsward, op het rooms-katholieke gedeelte, naast zijn eerste vrouw, Zus Galama
Hoogoplopende spanningen
De periode waarin Johan Mulder het burgemeesterschap van de Friese gemeente Bolsward bekleedde, 1966-1984, een relatief lange periode, verliep de eerste paar jaar kalm. De jaren daarna groeiden de spanningen tussen de partijpolitieke visies tot grote hoogte en ook binnen de fracties van een aantal partijen ontstond diepe onenigheid en een aantal al dan niet zichtbare afscheidingen. Wie de raadsnotulen en de krantenverslagen over deze periode doorneemt, ziet de spanningen oplopen tot soms politiek en persoonlijk grote hoogte.
Natuurlijk, deze periode was er eveneens een met landelijke kenmerken: partij- en fractiediscipline werd onderhevig aan scheuringen in de voorheen zo eendrachtige standpunten en bood bovendien steeds meer ruimte aan persoonlijke visies, los van partijprogramma’s of coalitie-afspraken. Ook in Bolsward werd dat gaandeweg zichtbaar. Dat betekende wel dat de voorzitter van de gemeenteraad in die overgangsperiode, Johan Mulder, zijn handen vol kreeg aan het in de hand houden van de vergaderstatuten. Dat was Mulder vaak niet kwalijk te nemen, maar wel dat hij maar al te vaak, lees de notulen, eenzijdig partij koos en zijn taak als neutraal, dus vooral technisch, voorzitter verzaakte.
Zonder op al die disputen in te gaan, ontkom je er niet aan om ook de persoonlijke vetes te benoemen voor een feitelijke beschouwing. Met name een deel van de PvdA-fractie, bij monde van de leraar en latere wethouder Stef de Haas, zorgde voor verbaal wapengekletter, dat tot ver buiten de raadszaal nagalmde. Een niet al te frisse politieke en persoonlijke opvatting van hun openbare functies, van beide kanten, was het gevolg.
De reactie op de flink kritische oppositie kwam met name vanuit de confessionele hoek, later het CDA, minder vanuit de VVD. Maar ook daar, binnen dat CDA, broeide het zodanig dat sommige fractieleden steeds vaker de oppositie steunden en een afsplitsing volgde: Henk van Dalen verliet de fractie, omdat hij de steun ervan aan het college misplaatst vond en richtte de plaatselijke FNP op, waarvoor hij de volgende raadsperiode in de raad gekozen werd. En ook Henk Brattinga viel op doordat hij zichtbaar en hoorbaar steeds meer moeite kreeg met deze manier van politiek bedrijven. Ook de oppositiepartij PvdA splitste zich.
De politieke verschillen liepen steeds verder uit de hand, waardoor dat politieke tot een persoonlijke afrekening leek te zijn geworden. Met soms zelfs persoonlijke bedreigingen tot gevolg. Ook de gemeentesecretaris Ziengs werd daarin betrokken, ook vanwege zijn al dan niet discutabele opstelling. Johan Mulder, die als taak had om de maandelijkse vergaderingen objectief en dus technisch neutraal voor te zitten, had daar zichtbaar moeite mee en liet zich dikwijls emotioneel meevoeren tijdens de destijds druk bezochte raadsvergaderingen. Met name de verbale botsingen tussen hem en raadslid De Haas stonden borg voor een stukje raadszaal cabaret dat brede, zelfs landelijke aandacht trok.
festiviteiten voelde Mulder zich prima thuis. © Tonnie Siemonsma
Moeilijke tijden
Inderdaad, Mulder had het niet gemakkelijk. De polarisatie binnen Bolsward nam door wat zich afspeelde in de Bolswarder raadszaal, en daarbuiten, flink toe. Wellicht is het voor de gang van zaken destijds ook juist om aandacht te schenken aan de ontwikkeling die de mens Mulder had meegemaakt. Al zeer jong, 17 jaar, de leiding krijgen over een bedrijf als de plaatselijke wasserij, is ongetwijfeld zeer ingrijpend en psychisch belastend geweest voor Johan. Daarbij zal de chronische ziekte van zijn vader een flinke rol in zijn ontwikkeling hebben gespeeld. Om tijdens je puberjaren van school, de r.k. U.L.O., te worden gehaald om als jongen aan een bedrijf leiding te moeten geven, ga er maar aan staan.
Tijdens de oorlogsjaren dreigde de bezetter ook de nog zo jonge baas van de Florence te willen dwingen tot Duitse werkzaamheden. Zijn vader behoedde hem daarvoor door contact op te nemen met boer Buwalda, waar Johan tussen de vele onderduikers die daar zaten het eind van de oorlog kon afwachten. En daarna weer de verantwoordelijkheid voor de fabriek en het personeel op zich nemen, zal de nodige spankracht hebben gevraag. Na zijn huwelijk met Zus Galama werd een groot gezin gesticht.
Veel van de opvoeding zal voor rekening van moeder Mulder zijn gekomen, want naast zijn intensieve baan als fabrieksdirecteur ging Mulder zich steeds meer bezighouden met de politiek, plaatselijk en ook provinciaal. Een grote psychische en fysieke druk zal Johan ervaren hebben tijdens de ziekte en het overlijden van zijn vrouw en geliefde moeder van de kinderen, Zus Galama. Wellicht zullen al deze ontwikkelingen een behoorlijk stempel op het werk van de burgemeester hebben gedrukt. Daarbij gelet op zijn karaktereigenschappen, behoudend van aard en redelijk eigengereid, ook politiek, valt wellicht het doen en laten van Mulder als eerste burger van Bolsward te verklaren. Tel daarbij op de weinig corrigerende ambtelijke top en de te weinig kritische wethouders in zijn burgemeestersperiode, en enig begrip kan worden getoond voor de werkwijze van burgemeester Johan Mulder.
Deze periode onder Mulder was tamelijk uniek voor Bolsward. Standpunten, politieke zowel als menselijke, verhardden en de polarisatie binnen en buiten het stadhuis groeide eveneens. Voor zijn opvolger, Ties Elzenga, als frisse buitenstaander, een hele klus om de ontstane vertrouwenswonden te helen.
Tenslotte
De volgende episode waarbij ik, zeer persoonlijk, betrokken was, wil ik niet nalaten hier te vermelden. Niet om daarbij de persoon Mulder een bepaald stempel op te drukken, maar om objectief aan te geven op welke wijze deze burgemeester meende te moeten besturen, zonder daarbij gecorrigeerd te worden door raad, college of ambtelijk apparaat. Lees dit als symbolisch voor zijn maar al te vaak voorkomende bestuurswijze.
‘Het was 1970. Ik woonde in Leeuwarden waar ik een paar jaar eerder een betrekking kreeg, en, eerst, als waarnemer van een zieke hoofdonderwijzer (Menno van Coehoornschool, een zesde klas met 54 kinderen, houten schoolbanken en Franse les na schooltijd!) les gaf. Ik was het niet van plan, maar zo rolde ik toch het onderwijs in. Daarna belandde ik op de Tjerk Hiddesschool, met als hoofdonderwijzer Ype Dijkstra.
Het was op een ochtend toen ik, tot mijn verbazing, twee Bolswarders langs mijn lokaal zag lopen: burgemeester Mulder en gemeentesecretaris Ziengs. Mulder en ik waren bekenden van elkaar, want hij was het die ons huwelijk had gesloten in het Bolswarder stadhuis. Waar hij toen allemaal over sprak, weet ik niet meer, alleen de grap die hij maakte over de schoolkinderen die een haag vormden op de trappen van het bordes van het stadhuis, is me bijgebleven: dat wij ook maar veel kinderen mochten krijgen om later een erehaag te vormen voor hun ouders.
Natuurlijk schoot de vraag door mijn hoofd wat die twee hier kwamen doen. Geen idee, dus. Even later vertrokken ze weer. En toen gebeurde er iets waarover we met stomheid waren geslagen. In de deur van mijn lokaal stond ineens Dijkstra. Ik zie nog zijn gezicht voor me: een mengeling van totale verbazing en oplopende boosheid. ‘Laat de klas maar even alleen’, zei hij, ‘want ik moet je iets onbegrijpelijks vertellen’. Wij naar de lerarenkamer. Hij: ik snap hier niets van. Ineens klopten die twee mannen op de deur en wenkten me. De burgemeester herkende ik, maar wat kwamen ze hier doen? We stonden op de gang en er volgde een monoloog van de burgemeester. Het kwam erop neer dat ze min of meer naar Leeuwarden waren gestuurd, om te kijken of Haanstra het leuk zou vinden naar Bolsward te komen om daar les te geven. Na wat over en weer gepraat, want Dijkstra wist niet dat ik gesolliciteerd had naar een betrekking in Bolsward (wat ik zelf overigens ook niet wist..), kwam het hoge woord eruit bij burgemeester Johan Mulder: ‘… maar ik wil niet dat Haanstra naar Bolsward komt wegens de linkse sympathieën van zijn familie…’.
Dijkstra (zelf overigens destijds een overtuigd PvdA-er) was totaal verbouwereerd. Nadat ik hem verzekerd had dat ik echt niet naar een betrekking in Bolsward gesolliciteerd had, zei hij, boos: ‘We leven toch niet meer in de jaren’30?’ Dat deze hoogst merkwaardige opmerking van Mulder niet alleen bij mij als een bom insloeg, maar ook bij Dijkstra, blijkt uit het volgende. Na het overlijden van de vrouw van Dijkstra raakte ik na de rouwdienst in gesprek met Pia Dijkstra, de dochter van Ype Dijkstra. Pia (oud-presentator van o.a. het NOS-journaal en oud-Tweede Kamerlid voor D66) begon er zelf over. En tijdens dat gesprek merkte ze op dat ze zich nog goed herinnerde (ze zat in de examenklas van het gymnasium) dat die dag van het bezoek van de burgemeester aan de school haar vader tussen de middag thuis kwam en tegen Pia haar moeder dat hoogst merkwaardige verhaal deed. Hij kon er nog altijd niet over uit.’
Later vernam ik dat dat bezoek op verzoek was van een aantal raadsleden die, en dat weer op verzoek van de toenmalige oudercommissie van de school, bij Mulder hadden aangedrongen om het toen disfunctionerend onderwijzersteam aan te vullen met wat ‘fris bloed’. Mijn naam werd genoemd en voor de vorm reisden Mulder en Ziengs dus naar Leeuwarden, met een wel heel aparte boodschap…
© Willem Haanstra
Eerder verscheen:
https://www.brekt.nl/burgemeester-johan-mulder-de-laatste-regent-van-bolsward-2-2/
https://www.brekt.nl/burgemeester-johan-mulder-de-laatste-regent-van-bolsward-1/
Geraadpleegde bronnen:
Nieuwsmedia 1966-1984
Raadsnotulen 1966-1984
Henk Andela
Antoon Bijlsma
Diverse niet bij name genoemde oud-raadsleden van de voormalige gemeente Bolsward
Met bijzondere dank aan de familie Mulder.