Maandag 16 april 1945. Nog vol pijnlijke littekens van de afgelopen dagen vindt ’s nachts tegen 2.00 uur het officiële moment van de bevrijding plaats in de raadzaal van het stadhuis van Bolsward. Even tevoren waren enkele Canadese legervoertuigen, komende vanaf Sneek dat zondag de 15e bevrijd was, Bolsward binnengereden. Na de binnenstad verkend te hebben, werd de doorgaande weg geblokkeerd door de enkele uren eerder vernielde Blauwpoortsbrug. De wagens reden weer terug naar Sneek. Vlak daarna arriveerde een Canadese kolonel, zonder begeleiding, in de stad om vervolgens het stadhuis binnen te gaan waar hij ontvangen werd door leden van het Friese en Bolswarder verzet. Eveneens aanwezig was een aantal plaatselijke middenstanders en ‘notabelen’.
Van het Bolswarder verzet waren slechts twee personen op dat moment nog aanwezig op het stadhuis, apotheker Hendriks en Ger Conradi. De meeste NBS-ers dienden bepaalde posities in de stad in te nemen, bij bruggen en gebouwen.
In 2015 vertelde Conradi over de aanwezigen die hij op het stadhuis zag: ‘Ik was zeer verbaasd, en ook boos, dat onder degenen die wachtten op de Canadezen en de nieuwe burgemeester, zich een aantal Bolswarders bevond waarvan ik wist dat die tijdens de oorlog kwalijke handelingen hadden verricht. En die zelfs enige tijd na de oorlog bestuurlijke functies wisten te bemachtigen. Ik kon het niet geloven…’.
En ook apotheek Hendriks was zeer ontdaan. Hij verliet meteen het stadhuis toen hij hoorde dat burgemeester Sipke de Jong op staande voet ontslagen was…
Het wachten was nu op de pas bevrijde en in Leeuwarden tot waarnemend burgemeester benoemde verzetsman Sybren van Tuinen. Die zal weldra op een wel heel bijzondere wijze arriveren..
In mijn archief ontdekte ik onderstaand schrijven dat Van Tuinen ongeveer een klein jaar later noteerde:
Het was in Bolsward al bekend dat de voorlopige leiding van de NBS (Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten) de historicus Van Tuinen, vooral om diens verzetswerk, had benoemd tot waarnemend burgemeester van Bolsward. Niet om zijn bestuurlijke kwaliteiten, maar om zijn leiding geven aan het verzet in Bolsward en omgeving. Ook zal zijn religieuze overtuiging aan sturing van deze keuze hebben bijgedragen. Alleen was de vraag hoe en wanneer hij in Bolsward zou arriveren. Daarvoor diende hij eerst nog bevrijd te worden uit de Leeuwarder gevangenis, waar hij zat. Dat gebeurde in de avond van zondag 15 april.
Zijn vader bemachtigde ergens in Leeuwarden een fiets zonder verlichting en daarop reed Sybren op die late avond van 15 april 1945 naar het zuidwesten van de provincie, richting Bolsward. Het zal nabij Wommels zijn geweest dat in het duister een motorrijder hem achterop reed. De man vroeg vriendelijk waarheen hij op weg was, waarop Sybren met trots in zijn stem vertelde dat hij de nieuwe burgemeester van Bolsward was en daarheen op weg.
De motorrijder was stomverbaasd. Het bleek de later bekende Nederlander Laurens ten Cate te zijn, afkomstig van Bolsward! Deze zoon van de Bolswarder huisarts Marius ten Cate zat in het laatst van de oorlog ondergedoken bij de boerenfamilie Galema, nabij Blauwhuis. Bij het terugtrekken van de Duitsers richting de Afsluitdijk verleende hij op de motor van boer Galema waar nodig hand- en spandiensten voor de bevrijder (de Canadezen waren toen al in Sneek) en het verzet, dat de controle kreeg over de ontwikkelingen. Achterop de motor bij Ten Cate bereikte Van Tuinen het Bolswarder stadhuis, waar al in die vroege uren zijn komst door de daar langzamerhand binnendruppelende Bolswarders werd verwacht. En daar werd Sybren persoonlijk afgeleverd door de geboren Bolswarder Laurens ten Cate, de latere hoofdredacteur van de Friese Koerier en de Leeuwarder Courant, en later tevens nationaal bekend politicus en commentator op radio en t.v. Nog geen 50 meter verderop aan de Jongemastraat stond het huis van Laurens’ ouders, waar hij zonder twijfel in die nacht aangeklopt zal hebben om het nieuws met trots te vertellen: hij had de nieuwe burgemeester persoonlijk hun stad binnengereden en afgezet voor het stadhuis… Hoe wonderbaarlijk kan het lopen!
De zondag, 15 april, was nog een gevaarlijke dag geweest voor de stad. Nadat op 14 april, door een onverstandige actie van de leider van een knokploeg, drie van de vier uit hun woningen gehaalde mannen waren gefusilleerd, was het de volgende dag, de zondag, angstaanjagend stil op straat. Nog steeds trokken Duitse troepen de stad door, op weg naar de Afsluitdijk. In alle stilte was onderwijl het plaatselijk verzet bezig om voorbereidingen te treffen voor een passende overgang van bezetting naar vrijheid: afgesproken werd dat het zo vreedzaam mogelijk diende te gebeuren, geen geweld, geen lijfelijke agressie zoals het afknippen van het haar van vermeende ‘foute’ vrouwen en meisjes. Er werd een lijst opgesteld van gevangen te nemen collaborateurs, waarop stond door wie die van huis zouden worden gehaald. Dat alles met zo weinig mogelijk geweld, maar met aandacht voor de omstandigheden. Zo werd b.v. vermeld hoe het moest met de kinderen van de opgepakte inwoners van de stad.
Dat alles wierp zijn vruchten af: het Bolswarder verzet en de plaatselijke politie zorgden ervoor dat, i.t.t. wat in veel andere steden en dorpen gebeurde, geweld en vernedering niet voorkwamen.
Dat verzet in Bolsward had tijdens de oorlog een andere verzetsinvalshoek dan de meeste andere in de provincie. Geweld plegen was een uitzondering, goed nadenken over eventuele gevolgen van verzetsdaden was ingeslepen binnen de organisatie. Die handelswijze heeft veel plaatselijke ellende voorkomen. Oorspronkelijk was dat verzet van gereformeerde huize, later voegden zich daar ook katholieken, protestanten en buitenkerkelijken bij. In totaal zal de groep rond de 80 man en vrouw groot zijn geweest.
In het laatst van de oorlog botste de leiding van deze Bolswarder groep steeds vaker op de handelswijze van plaatselijk verzet binnen de omliggende gemeenten, en van de provinciale afdeling. Historisch bekeken heeft de handelwijze van de plaatselijke groep de kleine stad voor veel oorlogsellende behoed, tot aan de laatste bezettingsdagen toe.
Het was deze maandag, de 16e april, immers ook nog een zonovergoten dag. De Canadese troepen waren al gearriveerd, met ook nog tabak en chocola om uit te delen. Vlaggen hingen uit, met name in de binnenstad, muziek speelde en er was veel gejuich te horen… eindelijk.
Op (te) veel plekken in de stad heerste ook diep verdriet: in al die gezinnen waarin de laatste dagen van de oorlog familieleden om het leven waren gekomen of waarvan volkomen onbekend was waar dezen waren, en onder welke omstandigheden ze verkeerden.
Vele Bolswarders, ook verzetsstrijders van het eerste uur, zullen na de oorlog met geen woord meer (kunnen) spreken over deze bizarre tijden, anderen zullen op geheel eigen wijze stoere, dan wel fantasievolle teksten bezigen, vanuit persoonlijke interpretatie bekeken, dat dan weer wel.
Willem Haanstra, april 2025. Geraadpleegde bronnen:
Zie daarvoor de door mij geschreven boeken over de oorlogstijd in Bolsward, plus aanvullende informatie van b.v. Ger Conradi uit 2015.