Troch Liuwe van der Meer
Ast boppe de santich bist, ferfalst soms ta kontemplaasje, op de nuverste plakken en op de nuverste mominten. Gelijk het gras is ons kortstondig leven, soks, of yn it Frysk berime: wy geane as gers en as de blommen hinne. Sa is it ek, ien wynpûst, en wy binne wei. Sa stie ik hjoed by it grêf fan heit en mem, op it hege hôf fan Friens. De sinne skynde net, der waaide in wat skrouske wyn en ast dêr dan stiest, dan hearst de klokken al lieden, foar dysels. Ja, it binne dan gjin fleurige tinzen, seker net ast dan ek efkes stiest by Kees, dy’t by my yn’e klasse siet, op’e legere skoalle. Neffens syn stien wie er ek noch in pear moanne jonger as ik, en Kees is ek net de earste fan myn legere-skoallematen, fan ús groepke jonges binne der noch trije oer. Ja, dêr wurdtst wol kontemplatyf fan!
En doe foel myn each op’e bulte modder dy’t de deagraver tsjin de eastelike koarmuorre delkroade hie, oerbleaune modder fan in grêf dat no mei in kiste opfuld wie en ja, dan hâldst modder oer, netwier? It wie tefolle modder om út ien grêf komme te kinnen, de eastlike koarmuorre wie, siz mar, de bientsjekou fan it Frienzer hôf.
Ja, dit begryp is by folle minsken net mear bekend, want wannear sjocht men no in bientsjekou? Eartiids hiene in protte tsjerken in appart hokje op it hôf, of in appart hoekje, dêr brocht de deagraver de minslike restanten hinne dy’t by it dollen fan in grêf nei boppen kommen wiene, skouderblêden, fingerlidden, in moaie kaak, in heale skedel, werveltsjes, stikken heup, grif fan minsken dy’t yn it foarige de Tachtichjierrige Oarloch noch meimakke hiene, of fersûpt wiene by de Wettersneed fan 1825, wa sil it sizze. Sa’n hokje of plakje neamt men yn it Frysk in bientsjekou, in plak foar it bonkeguod, yn it Hollânsk: een knekelhuis. As de deagraver sokke restanten mei soarch in plakje jout, kin ik der ek wol frede mei hawwe.
It heucht my noch dat men yn’e jierren santich yn’e Boazumer tsjerke in WC oanlei mei sa’n mealwurk dat alle ekskreminten troch in tinne buis nei it rioel perse moast en dat doe de buis by de toersmuorre nei bûten kaam, krekt wat heger lei as de buis dy’t der al lei nei bûten it hôf. Der soene winliken wat stiennen ûnder lein wurde moatte, mar dy wiene der net. En ik sjoch it byld noch foar my, ik stie derby te sjen: immen helle út’e bientsjekou sân skedels(!) en dy waarden op in rychje lein lâns de toersmuorre en dy wiene doe dy koperen buis ta stipe, nei de buis dy’t der al lei. Nee, der binne gjin foto’s fan en der kaam wer in laach modder oerhinne, dat der is neat mear fan te sjen. De Boazumers fan 1700 ta stipe en stut fan’e Boazumers fan 1975.
Mar de deagraver fan Friens hie wat minder soarch bestege oan it nei-wurk, miskien wie’t al tsjuster en woe er nei hûs en op sa’n hôf is it ek net ècht gesellich, of wie er gewoan wat hastich, mar yn’e modder achter de tsjerke koe ik noch ferskillende minslike ûnderdielen herkenne, in stikje ribbe, in sleutelbien, in stikje plasse, in fingerseintsje en ek in pear rêchwervels, se seagen der krekt sa út as eartiids yn ús biologyboek. Nee, ik koe net sjen oft de eigner fan dizze wervels ek in hernia hân hie, soks lit him nei hûnderten fan jierren net mear fêststelle. Mar as ik de deagraver fan Friens no in adfyske jaan mei: sykje yn’e hoeke fan it hôf in plakje, graaf der in grutte betonnen bak yn mei in lid der op en en jou dêr de Frienzers fan allearen in noflik plak foar in ivich duorjende reüny.