Bolsward heeft de eeuwen door een schat aan cultuur voortgebracht. Heel bijzondere cultuur ook, voor zo’n kleine stad. Schrijvers, dichters, schilders, zilversmeden, noem maar op. Velen heb ik al her en der beschreven, van Gysbert Japix tot Frits van der Meer en van Claes Fransen Baerdt tot JanMurk de Vries, maar vele anderen nog niet. Heel weinig, bijvoorbeeld, is bekend van een schilder die in de Bolswarder Sint Maartenskerk zijn laatste rustplaats vond, Adriaan (Adriaen) van der Linde (plm.1560-1609). Een grafsteen in vak 12, rij 5 met zijn naam is nog aanwezig in de vloer van deze gotische kerk. Heel merkwaardig is dat de gegevens over zijn vrouw, waarvan het opschrift, in een ovaal, op de zerk al grotendeels aanwezig is, niet ingevuld zijn.
Van Brugge tot Bolsward
Van Brugge tot Bolsward, via Tiel, mogelijk Amsterdam, en Leeuwarden, dat was het fysieke levenspad dat Adriaen van der Linde aflegde. Veel werk van deze (portret)schilder is niet met zekerheid aan hem toe te schrijven. Van sommige schilderijen wordt dat met enige stelligheid wel gedaan, maar of dat dan inderdaad zo is, is meest moeilijk te bevestigen. Andere werken, aanvankelijk eerst op naam van andere schilders, vertonen na nader onderzoek meer gelijkenis met de (meest in olieverf geschilderde) portretten die, met heel veel voorbehoud vaak, aan Van der Linde gekoppeld kunnen worden.
Ook de datum waarop hij in de Vlaamse stad Brugge het levenslicht zag, is niet bekend. Dat zal rond 1560 geweest zijn, met mogelijk een speling van vijf jaar eerder of later. Een verzoek mijnerzijds aan de Brugse archieven om enige duidelijkheid te verschaffen over Van der Lindes jeugd leverde niets op: ook daar blijft de latere schilder in jeugdnevelen gehuld. Zelfs Brugge als geboorteplaats aanduiden, lijkt voorbarig, maar die zullen we toch maar als uitgangspunt nemen. Ook omdat de volgende tekst op zijn grafsteen gebeiteld staat: ‘schilder va(n) Brugghe’.
Wel werd ik door een archivaris van de aloude en cultureel fascinerende Vlaamse stad gewezen op schilderijen van Van der Linde die in bezit zijn van het Brugse Groeningemuseum. Navraag aldaar bevestigde inderdaad dat enkele (twee) schilderijen in het bezit van het museum zijn, maar zij hadden weinig verdere informatie over de levens- en kunstweg van deze Adriaen. Ook het museum kon niet bevestigen dat Adriaen daar in Brugge geboren was en in welk jaar dat zou zijn.
Wel werd duidelijk dat de beide werken, aan Adriaen van der Linde toegeschreven, in 1951 door een verzamelaar aan het museum waren geschonken. Aanvankelijk werden de werken aan een ander toegeschreven, maar in de loop der tijd wees nader onderzoek steeds meer in de richting van Adriaen van der Linde.
Ook is niet zeker, zoals soms beweerd wordt, dat Van der Linde wegens politieke onrust uit Brugge gevlucht zou zijn. Gelet op de tijd waarin hij naar het noorden trok, lijkt dat echter wel aannemelijk. Vanaf 1584 trokken namelijk honderdduizenden Vlamingen om onder het veel onrust veroorzakende Spaanse bewind vandaan te komen naar de noordelijke Nederlanden.
De door ons zo fier opgevoerde Gouden Eeuw kreeg daarmee zuidelijke impulsen, vooral op kunstgebied. Velen kwamen ook vanuit Antwerpen naar her noorden, waaronder een aanzienlijk tal handelslieden. Die bepaalden deels de 17e eeuwse ontwikkelingen der noordelijke Nederlanden.
© Willem Haanstra
Eerder verscheen: