Maar al te vaak wordt, wanneer het over de geschiedenis van Bolsward gaat, de rol van Pater Brugman bij het tot stand komen van het stadboek van 1455 behoorlijk overdreven. Eigenlijk zijn pas de laatste decennia door historici duidelijke vraagtekens gezet bij de invloed die deze geestelijke zou hebben gehad op het boek dat symbool zou staan voor het officieel erkennen van de Friese plaats Bolsward als stad. Uit recente litteratuur blijkt dat de rol praktisch nihil is geweest. De bronnen vermeld ik onderaan het eindartikel.
Levensloop
Hoewel hier en daar vol overtuiging te lezen staat wanneer en waar hij geboren werd, is een ding zeker: dat is niet precies bekend. Meest voor de hand liggende data zijn Kempen, 1400 – Nijmegen, 1473. Wel weten we dat hij (als Johannes, Johannis of Jan Brugman) rond 1425 toegetreden is tot de bedelorde van de Minderbroeders (de Franciscanen).
Dan volgt een hoogst merkwaardige ontwikkeling binnen deze r.k. orde. Twintig jaar lang zal hij te vuur en te zwaard een bepaalde stroming binnen de kerk bestrijden: de Observanten. Dit was de orthodoxe stroming die strikt hechtte aan de plicht tot armoede en soberheid binnen Franciscus’ leer.
Dan, het lijkt plotsklaps, bekeert hij zich in 1445 tot diezelfde streng gelovige Observanten. In de 6e eeuwse kerk van Aracoeli, in Rome, gaat hij daartoe over. Voortaan, tot zijn dood in 1473, zal hij zijn (geestelijk) leven wijden aan het zeer fanatiek uitdragen, bij welke gelegenheid dan ook, van deze strikte strengheid van geloof, de Observantie. Zijn strijd tegen die lossere Gaudenten-leer voerde hij tot in Rome, tot aan de paus aan toe. Zonder merkbaar resultaat! Over zijn bekering van Gaudent tot Observant, dichtte Brugman later:
Hadieu der werelt minnen,
Hadieu, tis al ghedaen!
Ic heb in minen sinnen
Wat niewes aen te gaen.
Ic wil gaen avonturen
Te gaen enen anderen ganc,
Al solt mi werden sure:
Och ewelijc is so lanc!
Hij trekt door diverse West-Europese landen, ook door het hedendaagse Nederland, om tijdens markten en andere bijeenkomsten op een zeer overtuigende manier zijn visie op de christelijke leer uit te dragen. Daarbij blijkt hij een overtuigend spreker waar het volk graag naar luisterde. Tegenwoordig zouden we zijn spreekstijl populistisch kunnen noemen. Het resultaat is overigens zeer beperkt: er is geen stad bekend die, na zijn bezoek, de Observanten-leer heeft vertaald naar haar keurboeken (boeken waarin de rechten en plichten van haar bewoners opgetekend waren, eventueel uitmondend in een stadboek).
Praten als Brugman
Ook Bolsward deed hij als Observant aan. Daar vond deze strenge stroming der Franciscanen de monniken van het Bolswarder Broereklooster veel te los in de leer. Gaudenten, zo werden de monniken die niet van al te strenge regels hielden, genoemd. Deze Gaudenten bevolkten het plaatselijke kloostercomplex: rond en achter de kloosterkerk, de Broerekerk, stonden (bedrijfs)ruimten en onderkomens voor de monniken. Ook was een (klein) kerkhof aan de westzijde van het complex aangelegd. Johannes Brugman zou drie maanden (van half juni tot half september 1455) in dit klooster doorbrengen. Het eindresultaat was dat hij de Gaudenten niet wist te overtuigen om anders te gaan leven. Een kansloze missie, dus..
Na Bolsward vertrok Brugman naar Zwolle en daarna deed hij nog tal van plaatsen aan, waaronder Kampen waar nogal wat opschudding ontstond. Steeds met andere resultaten dan hij gewenst zal hebben.
Vermeldenswaard is nog het volgende.
Eenieder kent in deze tijd de uitdrukking ‘praten als Brugman’, waarbij als verklaring wordt gegeven ‘veel en met overtuigingskracht praten’. Deze verklaring voor de uitdrukking is echter bezijden de oorspronkelijke waarheid. De feitelijke betekenis luidde: ‘ook al pleit je nog zo overtuigend en overredend, toch bereik je je doel niet’. Daarmee zal het duidelijk zijn dat de historische betekenis beter past bij Johannes Brugman dan de betekenis die wij er tegenwoordig aan geven…
© Willem Haanstra
Eerder verscheen:
https://www.brekt.nl/pater-brugman-en-zijn-rol-bij-de-stadsrechten-van-bolsward-1/