Ik weet niet hoe u erover denkt, maar ik heb het wel een beetje gehad met het kapitalisme. De ideologie van vrije markten is een dekmantel geworden waarachter regelrechte corruptie schuil gaat. Als het geen boekhoudschandalen zijn, zijn het wel frauderende ondernemers en zichzelf verrijkende topmanagers. Aandeelhouders en belastingbetalers worden een poot uitgetrokken waar ze bij staan. De werken van Karl Marx zijn in de loop der tijd wat naar achteren geschoven in mijn boekenkast, maar ik heb ze weer eens tevoorschijn gehaald en afgestoft. Klare taal! Marx wist wel raad met rijkdommen cumulerende ondernemers. “Arbeiders aller landen, verenigt u!”
Ik heb de bovenstaande alinea een tijdje laten liggen en ben weer enigszins tot bedaren gekomen. Goed, we schaffen het kapitalisme af, maar wat dan? In Rusland hebben ze een tijdje geleden de centraal geleide economie afgeschaft, maar wat kregen ze ervoor terug? Je krijgt de indruk dat het land door de maffia geregeerd wordt. Kennelijk moet je er wel goed over nadenken voordat je iets afschaft.
De economie van een land kan wel op honderd manieren georganiseerd worden, maar altijd spelen twee elementen een rol: vrije markten en planning door middel van overheidsingrijpen. Erg verwarrend, maar ook wel tekenend, is overigens dat vrije markten alleen goed werken bij een streng overheidstoezicht. Als markten echt vrij zijn, maken ondernemers daar direct misbruik van. Ze gaan fuseren tot grote machtsconcentraties of ze maken afspraken om de prijs hoog te houden. Vrije markten hebben dus de neiging zichzelf op te heffen.
Aan de andere kant hebben we slechte ervaringen met centrale planning. Dat is nergens op de wereld een echt succes geworden. Het socialistisch experiment in de landen achter het voormalige IJzeren Gordijn, heeft een dermate grote achterstand op de kapitalistische landen opgeleverd, dat de bewoners van het toenmalige Oostblok er zelf maar een einde aan hebben gemaakt. Ook centrale planning lijkt zichzelf op te heffen.
Ik mag graag kijken naar Clint Eastwood in zijn creatie van Dirty Harry, de dwarse en schietgrage Amerikaanse politieman. Na allerlei half en soms geheel onwettige huzarenstukjes pleegt Harry zich toch altijd weer aan de kant van de wet te scharen. Maar met tegenzin. In één van zijn films sprak hij tenminste de gedenkwaardige woorden (vrij geciteerd): “Ik heb de pest aan het systeem, maar zolang niemand met iets beters komt, moeten we het er maar mee doen.”
Als vanzelf gingen mijn gedachten naar de Engelse econoom John Maynard Keynes, die het allemaal wat netter zei: “Ik denk dat het kapitalisme, als het wijs bestuurd wordt, economische doeleinden sneller dichterbij brengt dan welk ander systeem ook, maar het is op zichzelf in veel opzichten uitermate verwerpelijk.” En zo moeten we toch maar wat voortmodderen. Het kapitalisme ‘wijs besturen’, zoals Keynes wilde, lijkt onze enige optie te zijn.
dr. Gerrit Gorter