Door redactie Liwwadders
De vestiging van een regionale opvanglocatie voor asielzoekers (ROL) bij de Leeuwarder vliegbasis houdt de buurt en de politiek al enkele jaren bezig. Vorige week diende de voltallige oppositie na een tweetal spoeddebatten een motie van afkeuring in tegen het college van burgemeester en wethouders.
Wat is belangrijk om te weten over de aanloop?
Na een forse voorgeschiedenis stuurt burgemeester Buma op 18 juli een verzoek aan de staatssecretaris van Defensie. Hij vraagt om een helder standpunt die de ROL mogelijk kan maken. Het is goed om te weten dat Defensie bezwaren had ingediend tegen o.a. de ontwerp-omgevingsvergunning.
In de brief suggereert Buma dat een ROL alleen mogelijk is als de standpunten van het ministerie van Asiel & Migratie en het ministerie van Defensie eensluidend zijn omdat het anders voor de gemeente ondoenlijk is om deze zaak verder correct af te handelen. Letterlijk staat er: “welk belang (asiel of defensie) dient te prevaleren, laten we daarom aan het rijk.”
Leeuwarden verstuurt de brief niet alleen naar beide ministeries, maar ook naar de commandant van de vliegbasis, de gemeenteraad en het COA (die de opvang regelt). Buma vraagt hen voor 1 september te reageren.
Wat doet Defensie daarna?
Op 2 september mailt Defensie een brief aan Leeuwarden. Die is nog niet officieel, maar Defensie meldt van plan te zijn om de brief op korte termijn officieel te versturen. Op 3 september antwoordt de behandelend ambtenaar dat de brief (die door B&W later ‘concept-reactiebrief’ wordt genoemd) geen antwoord geeft op de vragen die de gemeente heeft gesteld. Aansluitend meldt de ambtenaar aan Defensie dat de procedure voor een omgevingsvergunning wordt vervolgd en dat hij graag wil horen wanneer de definitieve reactie van Defensie kan worden verwacht. De wethouders Hein de Haan (PvdA) en Nathalie Kramers (GroenLinks) en de burgemeester worden geïnformeerd. Uit een artikel in de LC van 24 oktober blijkt echter dat er later mondeling door de ambtenaar van de gemeente is gevraagd om de brief aan te houden en nog niet officieel te versturen. B&W melden in de weken daarna dat er nog geen brief is ontvangen. Dat doen ze nogmaals in het spoeddebat van 16 oktober.
Welke stelling betrekt Defensie in haar brief?
Defensie is tegen permanente bewoning. Een overeenkomst voor de komende 30 jaar moet dit juridisch uitsluiten. Maar dat is niet wat B&W willen en ook niet wat ze hebben afgesproken met projectontwikkelaar Zwanenburg. De afspraak is: eerst tijdelijke woningen voor asielzoekers, daarna permanente bewoning. De brief, die zal worden ondertekend door de plaatsvervangend commandant der strijdkrachten, is gedateerd op 28 augustus.
Niet onbelangrijk: de inhoud van de brief is afgestemd met het ministerie van Asiel en Migratie. Er is dus sprake van een éénduidig standpunt van de kant van het Rijk. Precies waar Leeuwarden om heeft gevraagd. De gemeente wordt dus op haar wenken bediend, ook al is de uitkomst het college onwelgevallig.
De brief en de mailwisseling worden door B&W niet gedeeld met de raad.
En toen?
Daarna wordt het een tijdje stil. Op donderdag 17 oktober brengt de staatssecretaris van Defensie een bezoek aan het Provinsjehûs. Na afloop verklaart hij tegenover de pers dat Defensie geen water bij de wijn zal doen. De bewindsman is en blijft tegen permanente bebouwing. Het college besefte toen al geruime tijd dat dit spoor dood zou lopen en had gekozen voor een andere route. In een vroegtijdig afgebroken spoeddebat met de raad op 16 oktober kwam er ineens een aanbod van de COA ter tafel.
Waarom is de oppositie in de gemeenteraad boos?
Bij een gevoelig onderwerp zoals dit had de reactiebrief van Defensie aan de raad moeten worden verstrekt. Maar dat gebeurt pas nadat Omrop Fryslân de hand heeft gelegd op de reactiebrief en hierover op 22 oktober heeft bericht. Dat is pijnlijk. Temeer omdat de betrokken ministeries de afgelopen weken nog zijn beschimpt vanwege het uitblijven van een reactie. Al die tijd hielden de betrokken gemeentebestuurders zich van de domme. In het spoeddebat van 16 oktober is door verschillende partijen nog naar gevraagd.
Maar het was toch geen officiële brief, alleen nog maar een concept?
In het normale verkeer tussen raad en college is er sprake van een actieve informatieplicht. Bij een gevoelig onderwerp zoals dit waarbij de betrokkenheid van de raad heel groot is, geldt die informatieplicht in nog veel sterkere mate. Het college heeft domweg een verkeerde route gekozen en gefaald bij het niet informeren van de raad.
Wat was erop tegen geweest om de raad te informeren over de stellingname van Defensie (én Migratie & Asiel) met daarbij de keuze voor mogelijke alternatieven? De raad had eerder nadrukkelijk gezegd de reactie van het Rijk te willen ontvangen voordat dit onderwerp weer op de raadsagenda zou verschijnen. Dit was de goede aanleiding en het goede moment geweest.
Maar in plaats daarvan?
In plaats daarvan vragen Burgemeester & Wethouders aan de gemeenteraad om de procedure voor de ROL opnieuw te agenderen. Dat verzoek dateert van 9 oktober. Beloofd wordt een update en een suggestie voor het vervolg. Opvallend is de manier waarop de reactiebrief van Defensie klein en onbeduidend wordt gemaakt. Zo stelt het college dat:
- het gevraagde éénduidige standpunt feitelijk nog steeds niet is ontvangen
- er een conceptbrief van het Ministerie is ingekomen, niet van de minister maar van de plaatsvervangend commandant van de vliegbasis Leeuwarden
- in het concept géén sprake is van het gevraagde éénduidige standpunt van de beide betrokken ministeries
- Leeuwarden na de deadline van 1 september de betrokken ministeries nog herhaaldelijk heeft herinnerd aan het verzoek van de gemeente.
Valt er nog iets anders op?
Ja. Leeuwarden vroeg het ministerie in de brief van 18 juli beleefd om voor 1 september te reageren. Hier is op één dag na, 2 september, aan voldaan. In haar brief van 9 oktober deed het college het voorkomen dat er een deadline is overschreden. Maar er bestond geen deadline, hooguit een beleefd verzoek.
De reactiebrief is bovendien wel degelijk éénduidig namens beide ministeries, ondertekend, bovendien door de op een na hoogste militair van Nederland.
Dat Leeuwarden beide ministeries de afgelopen weken herhaaldelijk heeft gemaand om te reageren, zoals gesuggereerd, blijkt uit geen enkel stuk. Er is daarentegen mondeling aan Defensie verzocht om geen officiële reactie te verzenden.
De ministeries houden voet bij stuk: geen permanente bebouwing. Hoe vat Leeuwarden deze boodschap op?
Het heeft er alle schijn van dat Leeuwarden in de tussentijd met de COA en Zwanenburg zaken heeft gedaan. Het college presenteert een brief aan de raad waarin het COA aan Leeuwarden meldt dat zij met projectontwikkelaar Zwanenburg een huurovereenkomst van 15 jaar wil afsluiten, mét een aansluitende koopoptie. Niks geen einde oefening na 5 + 5 jaar dus. Het COA wil zo snel mogelijk starten met de realisatie van de ROL, schrijft ze ook. De brief van het COA is op 25 september ingeboekt, meldt het college op 9 oktober.
Het college is positief en adviseert de raad om mee te gaan in dit verzoek. Gesteld wordt dat er sprake is van een ongewijzigde planologische procedure.
Klopt die bewering?
Als het eerder een aanvraag voor tien jaar was, dan is dat maar de vraag, want er wordt nu over minimaal 15 jaar gesproken.
B&W zetten voorts de gemeenteraad onder druk om nu toch een besluit te nemen. De raad krijgt voorgespiegeld dat de aanvrager (het COA) het college in gebreke kan stellen en een dwangsom kan eisen.
Het niet nemen van het noodzakelijke raadsbesluit heeft volgens het college geen invloed op de juridische vervolgprocedures die tegen de vergunning kunnen worden aangespannen.
Is dat zo?
Dit is natuurlijk onzin, want als de raad geen besluit neemt is er ook geen vergunning en dan zijn er ook geen vervolgprocedures. In dat geval worden de indieners van de zienswijzen die de ROL niet willen, in feite door de gemeenteraad op hun wenken bediend. Het niet nemen van het raadsbesluit heeft juist hele grote gevolgen voor vervolgprocedures.
Wat valt verder op?
Het college ziet de brief van het COA als gezamenlijke reactie van het Rijk (dus ook namens Defensie en Asiel & Migratie!). Om die reden staat niets de raad in de weg om een besluit te nemen, suggereert het college, dat er ook van uitgaat dat alle partijen tevreden zijn met deze uitkomst.
Volgt u het nog?
Waar éénduidigheid bij het Rijk eerst het grote probleem van de gemeente was, wordt deze nu ten onrechte voetstoots aangenomen van een partij aan wie eerder niets is gevraagd. Je hebt eerder duidelijkheid gekregen van twee ministeries, maar dat zint je niet en dat verdwijnt onder het kleed. Eén van de ministeries dient zelfs zienswijzen in tegen je plannen. B&W krijgen niet waar ze om hebben gevraagd en zeggen daarom nu dat ze het van iemand anders hebben gekregen aan wie dus niets is gevraagd.
Geen wonder dat de staatssecretaris tijdens zijn bezoek aan Leeuwarden een helder tegengeluid laat horen. Geen wonder ook dat er een tweetal verhitte raadsdebatten volgen.
Wat zou een vervolg kunnen zijn?
Er is een tijdlijn beloofd. Die kan de aanleiding zijn voor een goed gesprek waarbij met name van de kant van B&W heel veel valt uit te leggen. Een normaal scenario in Leeuwarden is vaak dat de wethouders hun raadsfracties heel fors onder druk zetten waarna die dan uiteindelijk met veel woorden door de pomp gaan. Dat ligt hier moeilijker, want het gaat hier echt om vertrouwen. Tussen B&W en de raad, én tussen raadsfracties onderling.
Een onderzoek door de Rekenkamer is een optie, dit neemt veel tijd in beslag. Een raadsenquête is ook een middel. Hierbij kunnen mensen onder ede worden gehoord en vindt ondersteuning door een extern bureau plaats. Dit is in onze provincie tweemaal voorgekomen en wel in Smallingerland en in Súdwest- Fryslân. Dat ging echter om grote onderwerpen zoals een miljoenenverbouwing van de Lawei en de toekomst van de sociale werkvoorziener Empatec.
Wat de gemeenteraad sowieso zou kunnen doen is een second opinion aanvragen op alle ruimtelijke procedurele en juridische aannames en keuzes die de raad door B&W zijn voorgeschoteld. Kloppen deze, zijn er risico’s, zijn er zaken over het hoofd gezien? Daarnaast moet de raad het college vragen om inzage te geven in alle afspraken die er zijn tussen Zwanenburg en de gemeente. Vaak worden er garanties gegeven en afspraken gemaakt voordat een ontwikkelaar risicodragend begint met aankopen. Hoe zit dat hier? Er wordt gesproken over een anterieure overeenkomst, maar dat hoeft maar de helft van het verhaal te zijn. Er kunnen nog allerlei andere afspraken zijn gemaakt.
De raad moet bij zo’n second opinion nadrukkelijk het voortouw nemen en ervoor zorgen dat raad en griffie continu gedurende dit proces leidend zijn. Wellicht herstelt dat ook enigszins het vertrouwen tussen de raadsfracties onderling. De gespannen sfeer tijdens de laatste twee spoeddebatten heeft laten zien dat dit ook echt noodzakelijk is.
Ook kunt u raadplegen: https://www.liwwadders.nl/politiek-onweer-over-regionale-opvanglocatie-rol-het-college-heeft-domweg-een-verkeerde-route-gekozen/