In Nederland horen we steeds vaker over vervoersarmoede. Dit is niet zo raar, de benzineprijzen zijn behoorlijk hoog en ons openbaar vervoer is het duurste van heel Europa. Dat laatste bleek al uit een onderzoek van RTL uit 2019. Dit kwam voor veel mensen niet als een verrassing. Voor veel mensen in Fryslân is het openbaar vervoer vaak al duurder dan er gewoon zelf in de auto heen te rijden (ondanks dat de benzine steeds duurder wordt). Dit is een groot gemis voor Nederland. In dit stuk zal ik uitleggen waarom.
Laten we beginnen bij de cijfers. Uit de jaarverslagen van Arriva blijkt dat in het busvervoer iets meer dan de helft van de inkomsten afkomstig zijn van de studenten (55% in 2022 en 51% in 2023). Fryslân kent bijna 50.000 studenten (HBO en MBO) op een populatie van ongeveer 660.000. Dus nog geen 1 op de 13 mensen in Fryslân heeft recht op het studentenreis product, maar deze groep is wel de helft van alle busgebruikers. In de trein is dit minder extreem, maar ook bij treinreizigers zijn de studenten oververtegenwoordigd. De reden hiervoor is natuurlijk een open deur: zij kunnen gratis gebruik maken van het OV (het is uiteraard niet echt gratis, het wordt betaald uit belastinggeld, maar vanuit het perspectief van de reiziger is het gratis). Dit geeft aan dat mensen voor wie het openbaar vervoer gratis is, wel degelijk meer gebruik maken van het openbaar vervoer.
Naast geld dat uitgegeven wordt aan tickets, spendeert de provincie ook nog direct geld aan het openbaar vervoer. Dit was in 2023 zo’n 61 miljoen euro. Dit geld uit de provincie en de compensatie die Arriva krijgt voor de studenten die gratis reizen, is een stuk meer dan het geld dat er binnenkomt uit de tickets voor het OV. Met andere woorden: het meeste geld dat naar het OV gaat is al belastinggeld. Geld van ons allemaal. Dit terwijl een groot deel van de mensen in Fryslân slechts zeer zelden gebruik maakt van het OV en veel mensen niet tevreden zijn over het OV. Naar mijn mening zou dit beter kunnen door wat extra te investeren in het OV.
In ons huidige stelsel betaalt iedereen mee aan het OV maar maakt lang niet iedereen er gebruik van. Dit lijkt mij een zeer onwenselijke situatie. We kunnen er voor kiezen om vanuit de belasting minder te investeren in het OV, maar dit zal de problemen alleen maar erger maken. Nee, de oplossing is om juist meer te investeren in ons OV. Voornamelijk door te investeren in lagere prijzen. Dit zal er voor zorgen dat het OV aantrekkelijker wordt voor iedereen. Mensen kiezen nu eenmaal de makkelijkste weg. Als met de auto gaan goedkoper en makkelijker is, waarom zou iemand dan het OV gebruiken?
Meer mensen in het OV heeft veel voordelen. Allereerst hebben we in Nederland veel files. Zo stond er op 1 oktober dit jaar nog meer dan 1000 kilometer file. Als een deel van de mensen die nu per auto gaan het OV zouden nemen, zouden de files enorm afnemen. Maar dan moeten ze wel een goede reden hebben om het OV te nemen. Als het OV een stuk goedkoper is dan met de auto gaan, zou een hele goede reden kunnen zijn. Als het OV door meer mensen gebruikt wordt dan is dat ook goed voor het draagvlak voor het OV. Zoals eerder gezegd, wordt er nu behoorlijk wat belastinggeld gespendeerd aan het OV, voor relatief weinig mensen. Als we iets meer spenderen en daardoor de prijzen verlagen, zou de toename van gebruikers er wel eens voor kunnen zorgen dat de hoeveelheid belastinggeld per OV-gebruiker uiteindelijk gelijk blijft of zelfs daalt.
Als laatste zitten we uiteraard met de energietransitie. De meeste auto’s rijden nog op fossiele brandstof. Q-buzz heeft de ambitie om in 2030 in Fryslân alleen nog maar met elektrische bussen te rijden. De kans dat iedereen in 2030 een elektrische auto heeft is zeer klein. Als mensen dan de keuze hebben om met hun auto die op benzine rijdt ergens heen te gaan of met het elektrische OV, dan lijkt het mij beter voor het milieu als de laatste optie een stuk goedkoper is. De provincie zelf erkent dit ook. In Provinciale Staten is recent de Energievisie besproken. Hierin staat het volgende: “Het doel is om het gebruik van elektrisch OV en deelmobiliteit de norm te maken.”. Hoe de provincie dit wil bereiken wordt nog aan gewerkt, maar een goede eerste stap zou zijn om het OV goedkoper te maken dan de alternatieven.
Hessel Kuiken, Commissielid SP Statenfractie Fryslân