In deze vierde bijdrage gaat organisatieadviseur Siebren de Ringh in op zijn christelijke levensopvatting en de geestelijke ontwikkeling in ons land, gevolgd door de vraag in hoeverre het geestelijke peil onder druk staat en tenslotte de eventuele bedreiging van de maatschappelijke opbouw.
Op welke wijze speelt jouw christelijke levensopvatting een rol ten aanzien van de geestelijke ontwikkeling in Nederland? Probeer dit a.u.b. te duiden vanuit een of twee hoofdzaken.
In de geestelijke ontwikkeling van Nederland lijkt de Christelijke levensopvatting minder een rol te spelen. Ik zeg bewust ‘lijkt’, want sommige kerken liepen door aanhoudende menselijk gedram, misstanden, keurslijven en knellende dogma’s leeg. Aan de andere kant groeien veel kerken ook, kerken met en zonder dogma’s. Tegelijk zie ik ook veel religieus bewustzijn onder mensen die niet aan een kerk of een stroming gebonden zijn.
Ergens in de tijd stelt, denk ik elk mens zich wel een keer de vragen: waar kom ik vandaan, waarom ben ik hier en waar ga ik heen? Zeker in situaties waarin de mens zich klein voelt door omstandigheden of kwetsbaar is.
Ik zie ook dat Christen zijn in onze maatschappij een beetje schaamtevol is geworden. Mensen weten soms niet hoe snel te moeten zeggen: ik geloof niet hoor of ik moet van de kerk niets hebben. Of ik geloof wel, maar niet al te erg hoor. Geloof is iets geworden wat je kennelijk vooral achter de voordeur moet doen.
Waar vroeger de kerk zo dwingend was en filosofie en de wetenschap niet getolereerd werden, lijken we nu in de maatschappij terecht zijn gekomen waarin de wetenschap een soort religieuze status heeft gekregen. Alles wat bewezen is, is waar en wat de wetenschap nog niet bewezen heeft, staat min of meer gelijk aan onwaar. Zo vertelt de wetenschap ons tegenwoordig wat de toekomst is van de wereld. Het dogma is dat we negatief moeten zijn en er is dus geen ruimte is voor optimisme.
De wetenschap heeft ons veel gebracht, maar wat veel mensen zich niet lijken te realiseren is dat de wetenschap alleen maar zaken in kaart brengt die er al waren. Je kan best de theorie van de oerknal in kaart brengen, maar de wetenschap zelf is niet de eerste oorzaak van de oerknal. Zo is het een wetenschapper ook nog nooit gelukt een kind bij geboorte eerste adem in te blazen. We neigen ook waar te noemen wat de wetenschap bewijst, maar vergeten hierbij dat het bewijs van de wetenschap altijd gevonden wordt binnen een set van uitgangspunten. Als de uitgangspunten veranderen is wat waar is plotseling niet meer of minder waar.
Breng een wetenschapper eens aan de uiterste randen van zijn of haar eigen theorie dan zal hij of zij zeggen: dan weet ik het ook niet meer, maar ik geloof zoiets als….. En dan is de wetenschapper ook in een soort religie beland.
Een zekere geestelijke ontwikkeling is gebaat bij een sterke rechtsstaat, gewaarborgde vrijheden en aanwezig normbesef. Op welke wijze staat het huidige geestelijke peil onder druk door de drie genoemde invalshoeken?
Het geestelijk peil is zeker gebaat bij een sterke rechtstaat waarin vrijheid van meningsuiting een grondrecht is. Als ik het woord rechtsstaat echter ontleed naar het woord recht en het woord recht naar regel, dan gaat het geestelijk peil ook gebukt onder de rechtsstaat. In alle facetten van de maatschappij beginnen regels een steeds dominantere rol in te nemen. Een regel is een dwingende vorm van plaatsvervangend centralistisch denken. Achter veel regels schuilt een negatief mensbeeld. De regel dwingt omdat er geen geloof is in mens en bedrijf dat zij het vanuit zichzelf intrinsiek goed willen doen. Waarbij opgemerkt dat elke regel ook staat voor een ééndimensionale opvatting van wat goed is. Meerdere soorten van goed vindt de rechtsstaat ingewikkeld.
In een geestelijke, wetenschappelijk en ook economisch florerende maatschappij is tolerantie een sleutel woord. Meerdere waarheden kunnen naast elkaar leven en elkaar versterken. Door regels steeds centraler te stellen ontstaat er een soort monocultuur, er is maar één soort goed en als je daar niet aan voldoet is het fout. Dat doodt de geest. De burger vraagt zich af waarom we bepaalde zaken niet meer doelmatig en doelgericht kunnen aanpakken. Dat komt omdat we doorgeslagen zijn in rechtmatigheid. Het gaat er dus steeds minder om wat de meest pragmatische oplossing is voor iets en steeds meer om het vinden van een oplossing binnen het web van regels. Dit laatste om te voorkomen dat we in de moeilijkheden komen in cultuur van afrekenbaarheid.
Mede gedreven door deze regelreligie staat de vrijheid van meningsuiting onder druk. Er is sprake van preferente waarheden. Als u ergens niet openlijk voor bent, dan moet u wel tegen zijn. Als u tegen bent kan u buitengesloten worden.
Er zijn verschillende voorbeelden van preferente waarheden. Een noemde ik al. Je hoort openlijk negatief te zijn over de toekomst van de wereld en je hoort hier ook schuldbesef te tonen. Ben je niet negatief, maar juist optimistisch dan word je al snel al ontkenner gezien. Dit volledig los van de actie, die jezelf neemt om de wereld beter achter te laten dan dat je deze aantrof.
Het aanzien van dominee, huisarts, notaris is al tientallen jaren gedaald, daarna gevolgd door de minder hoge status van oom agent, leraar, ambtenaar en bestuurder. In hoeverre bedreigd deze doorgaande ontwikkeling de maatschappelijke opbouw van Nederland?
Ik heb geen enkele boodschap aan de status van de beroepsgroepen, die specifiek genoemd worden. Iedere beroepsgroep en inwoner van dit land hoort met respect benaderd te worden. Ik zie niet in dat een arts een meer bijzondere status verdient dan een timmerman of een slager of iemand die de hele dag zonder doel rondloopt. Mensen zijn mensen, dat is de hoogste status.
De maatschappij wordt zeker bedreigd door de ontwikkeling waarin geen of minder respect wordt getoond of zelfs verbaal en nonverbaal geweld wordt gebruikt.
We zitten in het steile deel van de curve van een vervullende waarheid. Omdat we onze maatschappij funderen op wantrouwen komen er steeds meer regels om dit wantrouwen weg te organiseren. Het is een beetje zoals Don Quichotte vocht tegen de molens, zo vechten wij tegen naar we ten onrecht menen gerechtvaardigd wantrouwen.
Het resultaat is dat we in dagelijkse situaties steeds meer te maken krijgen met vervreemding als gevolg van een geldend protocol van regels. We krijgen dan antwoorden als: ik begrijp u wel, u heeft daar ook wel gelijk in, dat zou inderdaad de meest praktische oplossing zijn, maar zo werkt het nu eenmaal niet. We hebben ons te houden aan de regels ook als het tegen de menselijke logica ingaat.
Dan blijven er een paar opties over. U sluit achteraan in de rij van het protocol of bluft zich met een grote mond voorbij het protocol. Brutalen hebben de halve wereld en de andere helft is van de mensen die voldoende geld hebben om experts in te huren die het regelcircus voor hun rekening nemen of mensen die in staat zijn om bijvoorbeeld zelf zorg in te kopen in niet reguliere kanalen. Zo geldt in de regel-gebaseerde maatschappij opnieuw het recht van de sterkte: degene met de grootste mond of degene met de grootste portemonnee.
Wiebe Dooper
Eerder verscheen: