(tekst: persbericht Wetterskip Fryslân)
De bron van de te hoge concentraties PFOS/PFAS in de Jelsumer Feart bevindt zich op de militaire vliegbasis in Leeuwarden. Dat is de conclusie van het brononderzoek dat Wetterskip Fryslân afgelopen maart en april uitvoerde.
Conclusie brononderzoek
De belangrijkste conclusie van het brononderzoek is dat de vervuilingsbron zich op de vliegbasis bevindt. Wetterskip Fryslân heeft met metingen vastgesteld dat er vanaf de vliegbasis in bijna alle lozingen verontreinigd regen- en afvalwater in het oppervlaktewater en het rioolstelsel terecht komt. Of deze actuele lozingen een gevolg zijn van PFAS-houdende stoffen die nog steeds in gebruik zijn, of dat het hier alleen om uit- of afspoeling van historische verontreiniging via bodem of het terrein van de vliegbasis gaat, kan het waterschap niet met zekerheid vaststellen. Bekend is dat op de vliegbasis in het verleden jarenlang is gewerkt en geoefend met blusschuim met PFOS/PFAS.
Naast actuele lozingen wordt de verontreiniging van de Jelsumer Feart veroorzaakt door PFOS/PFAS die hier in het verleden al in het bodemslib zijn terechtgekomen en door uitwisseling weer in het water belanden. Er zijn naast de vliegbasis geen andere vervuilingsbronnen die een verhoogde concentratie PFOS en/of PFAS in het oppervlaktewater en rioolwater veroorzaken.
Uitslagen metingen vliegbasis
Op de vliegbasis is in de hoofdwatergang, die uitmondt bij het gemaal aan de oostkant, het hoogste PFOS-gehalte van 8800 nanogram per liter gemeten. Dit is een overschrijding van ruim 13.000 keer de PFOS-norm van 0,65 nanogram per liter van de Europese Kaderrichtlijn Water. In de rioolbuis aan de Kampweg, waar het rioolstelsel van de vliegbasis rechtstreeks op aansluit, is een PFOS-normoverschrijding van ruim 2000 keer (1300 nanogram per liter) aangetroffen. In de monsters zijn ook andere stoffen uit de PFAS-familie in duidelijk verhoogde concentraties aangetroffen.
Plan van aanpak
Dijkgraaf Luzette Kroon van Wetterskip Fryslân: ‘We willen de Jelsumer Feart baggeren en daarmee de historische PFOS-verontreiniging weghalen. Daarvoor maken we een plan van aanpak. Voorwaarde is dat de vervuilingsbron op de vliegbasis nu eerst wordt weggenomen. Baggeren is pas zinvol als er geen nieuwe verontreiniging meer bij komt. Defensie heeft toegezegd snel aan de slag te gaan met een saneringsplan.’ Wetterskip Fryslân heeft -in overeenstemming met vastgestelde procedures- de verontreiniging gemeld bij het Openbaar Ministerie.
Bron opsporen
Doel van het brononderzoek was het opsporen van de bron(nen) die de PFAS/PFOS-verontreiniging in de waterbodem en het oppervlaktewater van de Jelsumer Feart veroorzaakt. Wetterskip Fryslân onderzocht verschillende bedrijven en terreinen aan en/of in de buurt van de Jelsumer Feart. Daarbij zijn andere bedrijven uitgesloten als vervuilingsbron.
Aanleiding brononderzoek
Als onderdeel van het reguliere baggerprogramma is Wetterskip Fryslân van plan om de Jelsumer Feart, tussen de Leeuwarder vliegbasis en de Dokkumer Ie, te baggeren voor een goede aan- en afvoer van water. Daarom is in opdracht van het waterschap een onderzoek naar de waterbodem (slib) van de Jelsumer Feart uitgevoerd. Uit het onderzoeksrapport bleek dat de waterbodem van de vaart over een lengte van bijna 2 kilometer sterk verontreinigd is met PFOS.
Maatregelen
Om te voorkomen dat de vervuiling zich verder verspreid heeft Wetterskip Fryslân de waterinlaten tussen de Jelsumer Feart en Lytse Feart en de omliggende polders dicht gehouden. In de gebieden ten zuiden en direct ten noorden van de Jelsumer Feart treft het waterschap op dit moment maatregelen voor de aanvoer van schoner water uit andere watergangen om de waterstanden op voldoende peil te houden.
Verbod op PFAS
Intussen volgt het waterschap met belangstelling alle ontwikkelingen die er zijn om PFOS/PFAS uit het water te halen. Luzette Kroon: ‘We verwachten alleen niet dat er de komende tijd al bruikbare technieken zijn. Daarom zijn we ook voorstander van een algeheel verbod van PFAS in producten. Want niet in het water komt, hoeft er ook niet uitgehaald te worden.’ De gezamenlijke waterschappen ondersteunen het eerdere Nederlandse voorstel van februari 2023 om de productie en het gebruik van PFAS Europees volledig te verbieden.
PFOS en PFAS
PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) behoort tot de verzamelgroep PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen). Dit zijn door de mens gemaakte stoffen die van nature niet in het milieu voorkomen.