Sneek kende niet een uitgesproken socialistische traditie zoals bepaalde veengebieden in Friesland. Pieter Jelles Troelstra, de eerste leider van de SDAP, werd in 1892 enige tijd redacteur van de Sneeker Courant. De denkers Sam de Wolff (1878-1960), Lolle Nauta (1929-2006) en Bart Tromp (1944-2007), alle drie in Sneek geboren, lieten binnen de sociaal-democratie een eigen gezicht zien.
In de jaren 1907-1946 waren de drie vrijzinnige dominees Gerardus Horrëus de Haas (1879-1943), Willem Banning (1888-1971) en Harmen de Vos (1896-1980) verbonden aan de hervormde gemeente. Ook zij lieten zich gelden binnen de sociaal-democratie. Bovengenoemde intellectuelen schreven verschillende boeken en promoveerden. Op Horrëus de Haas na, werden ze allemaal benoemd tot professor. De achtergrond van alle denkers is pluriform. Sam de Wolff groeide op in een joods milieu. De latere filosoof Lolle Nauta groeide op in een rechtzinnig hervormd gezin.
Zijn vader was Wiebe Nauta, hoofd van de Koningin Wilhelminaschool. Nauta sr. ging op zondag te preken en had de bijnaam ‘Wiebe de Almachtige’. Zoon Lolle was in de jaren 1971-1994 hoogleraar wetenschapsfilosofie en sociale filosofie aan de universiteit van Groningen. Hij stelde in 1977 mede het beginselprogramma van de PvdA samen.
De jongere Bart Tromp was afkomstig uit een middenstandsmilieu van katholieke huize. Predikant Gerardus Horrëus de Haas, geboren in De Knipe, richtte zich tot het religieus socialisme en verwierf landelijke bekendheid als drankbestrijder. In 1921 werd Willem Banning, geboren in Makkum, zijn opvolger. Hij keerde zich in de brochure Drie Preken (1923) op felle wijze tegen de orthodoxen binnen de hervormde kerk.
Volgens Bart Tromp streefde Banning ernaar dat de SDAP de marxistische dogmatiek overboord zette. Daarnaast was hij één van de belangrijke mensen achter het beginselprogramma van de SDAP uit 1937. Dominee Banning was één van de belangrijkste grondleggers van de PvdA.
Zijn opvolger werd Harmen de Vos, geboren in Kortezwaag, die naast predikant, in de jaren 1939-1945 hoogleraar in de ‘wijsbegeerte van de godsdienst’ was aan de universiteit van Groningen. In 1946 vertrok hij uit Sneek en werd hoogleraar aan de universiteit van Amsterdam. In 1948 ging hij weer naar Groningen. Harmen de Vos schreef twee delen over het socialisme, Geschiedenis van het socialisme in Nederland in het kader van zijn tijd (1976).
© Wiebe Dooper, historicus en journalist