U kent wellicht het verhaal dat de Franse filosoof Buridanus (1295-1358) ooit vertelde over een ezel. Het arme — en hopelijk fictieve — dier bevond zich tussen twee balen hooi die precies even aantrekkelijk voor hem waren. Het kon geen keuze maken en stierf tenslotte van de honger.
Ook in de politiek dienen er voortdurend keuzen gemaakt te worden. Veel van die keuzen zijn ronduit frustrerend. Het karakter van een keuze is nu eenmaal dat je het niet-gekozen alternatief uitsluit. En als het nu alleen maar ging om de bestemming van een stuk grond – bijvoorbeeld of je daar huizen of kantoren op bouwt — dan valt het allemaal wel mee. Maar sommige keuzen zijn wel erg ingrijpend.
Zo lijkt er een keuze gemaakt te moeten worden tussen economische groei en de mate van sociale bescherming. Na de Tweede Wereldoorlog koos Nederland voor beide. Dat leek aanvankelijk een goed idee. In de loop van de jaren vijftig en zestig is een indrukwekkend systeem van sociale bescherming opgebouwd, vooral bestaande uit allerlei uitkeringen, maar ook uit regelingen als het minimumloon en een zekere ontslagbescherming. Tegelijkertijd groeide de economie als nooit tevoren. Iedereen tevreden, zo leek het.
Maar na verloop van tijd bleek dat sociale bescherming een hoge prijs kende. Zo moeten uitkeringen worden betaald; hetzij door de werknemers, die vervolgens aanvullende looneisen gaan stellen; hetzij door de werkgevers. Het resultaat was dat de winsten van de bedrijven afnamen, investeringen uitbleven en de werkloosheid steeg. Aan het begin van de jaren tachtig was de Nederlandse economische machine vastgelopen. De werkloosheid was tot recordhoogte gestegen en de overheidsfinanciën waren uit het lood geslagen. Er moest worden ingegrepen; het mes ging in de uitkeringen.
Dat er sprake is van een mogelijke afruil tussen economische groei en sociale bescherming leek bevestigd te worden door de wederom sterke economische groei tijdens de late jaren tachtig en de jaren negentig, juist in een periode waarin het sociale stelsel ingrijpend werd versoberd. Niemand weet natuurlijk wat er gebeurd zou zijn zonder de drastische maatregelen die in het begin jaren tachtig werden genomen. Maar de ervaring van Japan, waar het uitblijven van hervormingen een decenniumlange stagnatie heeft opgeleverd, is tot de verbeelding sprekend. Soms móet er worden gekozen.
dr. Gerrit Gorter
Dit artikel kunt u ook raadplegen via: https://gerritgorter.com/Ezel