Je moet goed kijken, halverwege de Appelmarkt in Bolsward, en omhoog nog wel. Naast pand nummer 11 is het begin van een lange, steeds smaller wordende steeg, de Lommerdsteeg. In de zijgevel van dat winkelpand, vooraan en hoog in de muur, is een gevelsteen te herkennen. Zo lelijk overgeschilderd dat deze daardoor nog nauwelijks te onderscheiden is. Ook geen bordje, aangebracht op de muur, om Bolswarders en bezoekers te wijzen op een historisch waardevol element van de aloude binnenstad. Net als bij zoveel andere historische elementen van het oude stadje, moet je helaas ook hier constateren dat het cultuurhistorische toezicht erop vaak veel te wensen overlaat.
De beeltenis is een voorbeeld van een stijlkenmerk dat we maniërisme noemen, een meer extroverte vorm binnen de late renaissance. De gevelsteen vertoont dezelfde elegante versierselen als bepaalde ornamenten aan het stadhuis (1613-1617), eveneens gebouwd in maniëristische stijl. Met hoogstwaarschijnlijk als vervaardiger van deze gevelsteen een van de vakkundige beeldhouwers die ook aan de bouw van dat stadhuis meewerkten. Laat ik proberen enige helderheid te verschaffen.
De vraag die opkomt, is natuurlijk wie de persoon is die afgebeeld staat en waar de tekst onderaan de steen op duidt. En vervolgens: wie is de maker? En ook: waarom zit de beeltenis op deze plaats?
Al eerder zijn hier en daar over de betekenis van de gevelsteen suggesties gedaan, vele ook weer verworpen.
In het boek ‘Bolsward in Namen’ geef ik de volgende verklaring bij de naam Lommerdsteeg:
‘Deze smalle verbinding tussen Appelmarkt en Nieuwmarkt werd vanaf 1849 de Lombardsteeg. Daarin herkennen we de naam Lombardije, een Italiaanse streek. Daar vandaan kwamen kooplieden die in Nederland diverse Banken van Lening oprichtten. Zo ook in Bolsward, en wel in deze steeg. Lombardsteeg werd gemakkelijk tot Lommerdsteeg. Tot 1917 was een kredietinstelling daar gevestigd. In de zijgevel, links bovenin, meteen nadat u de steeg vanaf de Appelmarkt betreedt, bevindt zich een gevelsteen met wrs. de beeltenis van ene Jarich Heerkes, een burgemeester van rond 1600, naar wie de steeg tot 1720 werd genoemd. Daarna werd de naam, toepasselijk, Lange Steeg. Tot aan 1849, dus.’
Zo zie je maar weer: historie beschrijven is altijd afhankelijk van de gegevens waar je op het moment van schrijven over beschikt of meent te beschikken. Jarich Heerkes… Tja. Voortschrijdend inzicht is inherent aan geschiedschrijving en altijd kunnen naderhand nieuwe gegevens opduiken die een andere kijk op het onderwerp vragen en geven. Maar dat is nu juist ook de charme van onze plaatselijke historie en hier van het noemen van die Bolswarder burgemeester van rond 1600, al voegde ik wel het dan wezenlijke woord ‘waarschijnlijk’ toe.
© Willem Haanstra