In 1939 overleed Willem Cornelis de Groot in Leeuwarden. Lange tijd is nauwelijks nog aandacht besteed aan deze, welhaast meest veelzijdige, Friese architect. Na 1990 is het weer een enkeling die zijn naam noemt, en roemt. Pas rond het verkrijgen van de monumentenstatus van de Hollanderwijk in Leeuwarden, in 2002, neemt de belangstelling voor het werk van De Groot weer toe. In 2009, als het zeventig jaar geleden is dat hij is gestorven, krijgt De Groot dan eindelijk de zo terechte aandacht. Het Fries Museum organiseert een tentoonstelling over hem en zijn werk, en een monografie verschijnt. Het verhaal over een man die een groot stempel drukte op het bouwend Friesland van enkele decennia vóór en ná 1900, maar vervolgens vergeten werd.
Het was in de jaren ’60 dat ik als aankomend schoolmeester praktijkervaring opdeed aan de lagere school van Nijland. Midden in het dorp lag het schooltje, naast de stokoude pastorie, en binnen heerste een serene rust. Op een middag moest ik geschiedenisles geven. De leraar van de kweekschool kwam op bezoek. Ik ving hem op bij de deur. Hij wenkte me naar buiten en wees. ‘Jonkje’, zei hij, haast fluisterend, ‘jonkje, kijk eens goed: is dit niet een fantastisch schoolgebouw? Een echte Willem Cornelis de Groot.’ Ik knikte: natuurlijk, meneer, een echte Willem Cornelis…
Een vergeten architect
Mijn eerste baan was aan de Menno van Coehoornschool in Leeuwarden. 48 Kinderen in de zesde klas, houten banken en na schooltijd Franse les voor de toekomstige HBS-ers. Op de fiets, van station naar school, en terug, reed ik door de Wybrand de Geeststraat. Achter de rooilijn, als een schitterende parel, ligt daar het Gabbema Gasthuis. Een gebouw dat altijd nat lijkt en schittert in elk licht. Groene druppels aan de daken, geel en rood en oranje, met een trots torentje, waaronder een fascinerend tegeltableau in heuse Jugendstil. Wat was dat, en vooral: van wíe was dat?
Willem Cornelis de Groot bleek de ontwerper, en ik zag ineens mijn dorpsschooltje en die leraar geschiedenis weer voor me. Ik ging op zoek, en er kwam meer: Martenastate, het Diaconessenhuis en toen die wonderlijke twee-eenheid aan de Sneker Marktstraat 22-24. Maar: geen woord over Willem Cornelis de Groot in de Encyclopedie van Friesland uit 1958. En in de Encyclopedie van het hedendaagse Friesland, uit 1975, evenmin een architect De Groot. Weggepoetst door de tijd, leek het. Maar: hoe kon dat nou gebeuren?
Willem Cornelis de Groot
Op 6 oktober 1853 wordt Willem Cornelis, als Willem, geboren in Hollum, op Ameland. Vader Cornelis is zeeman, moeder Gelske de Boer afkomstig van Amsterdam. Het gezin is doopsgezind. Al eerder is in het gezin een Willem geboren, in 1843, maar dat kind overlijdt in 1848. Willem (Cornelis) komt al jong (12 jaar oud) in Zaandam terecht, om daar het vak van timmerman te leren. In 1871 verhuist hij naar Leeuwarden, om hier zijn verdere leven te blijven wonen. Hij trouwt op 31 oktober 1877 met Hendrikje van der Kam. Zij is Nederlands Hervormd, hij wordt dat ook. Timmerman Willem Cornelis wordt technisch tekenaar en bouwkundige. Hij noemt zich vanaf 1881 architect en gaat lessen voor bouwkundig tekenaar geven. Het gezin verhuist vaak, binnen Leeuwarden. Uiteindelijk wordt het pand Emmakade 43 betrokken. Daar zal, in 1921, Hendrikje overlijden, en op 19 juli 1939 Willem Cornelis. Het enige kind dat het echtpaar krijgt, wordt levenloos geboren.
© Willem Haanstra