In het jaar nadat we van Castricum naar Koudum verhuisden, schilderde mijn vrouw, Brigitte Duin, het ene na het andere Friese landschap. Abstract en in klein formaat, en ik herkende zonder al te veel moeite de landschappen die we hier tegenkwamen. We zagen ze op onze wandel- en fietsroutes langs de Morra, de Fluessen, naar Workum, Hindeloopen, Stavoren en Gaasterland. Toen Brigitte begin dit jaar gevraagd werd om drie schilderijen te leveren voor de expositie ‘Warber Warns’ had ze ook al gauw drie voorstellingen in haar hoofd van landschappen bij Warns, Skarl en Laaxum.
Het was dan ook niet vreemd dat we allebei graag de expositie ‘De schilders van het Friese land’ in het Fries Landbouwmuseum wilden bezoeken. Tsjonge, dan blijkt Leeuwarden toch wel weer een eindje van Koudum af te liggen. Want hoewel de expositie al vanaf 15 april loopt en op 13 mei officieel geopend is door minister Adema, kwamen we er pas half juli aan toe om die te bezoeken. Het boek dat bij de tentoonstelling hoort, en dan de Friese versie ervan, De skilders fan it Fryske lân, hadden we al een tijdje in huis. Dat was gewoon te koop bij onze plaatselijke boekhandel (ja, die hebben we!) in de Hoofdstraat.
In het boek was ik Koudum zowaar een paar keer tegengekomen. Zo duikt de naam van Piet de Vries al op bladzijde 20 op en later in het boek wordt hij nog twee keer genoemd. Op bladzij 20 gaat een alinea over het genre dorpsgezichten. Die worden ook in Friesland al eeuwen gemaakt en zijn nog steeds populair, tot op de dag van vandaag, zo zegt de schrijver van het boek, oud-directeur van het Fries Landbouwmuseum Henk Dijkstra. Daarbij noemt hij als voorbeeld de Koudumer landbouwvoorlichter en kunstenaar Piet de Vries (1932-2003).
Pieter (later Piet of Pyt) de Vries werd in 1932 in het buurtschap Galamadammen bij Koudum Hij was een creatief man, hij tekende, schreef Friestalige toneelstukken en revues die hij bij verschillende gezelschappen regisseerde. Met zijn familie voerde hij zelf ook toneelstukjes op, in dorpshuis De Klink in Koudum bijvoorbeeld. Hij tekende en schilderde, zowel met waterverf als met acryl, maar zijn etsen zijn het bekendst omdat ze het meest verspreid zijn. Hij maakte er honderden, meestal van een gebouw of een landschap, want hij hield van het Friese landschap.
In het boek De skilders fan it Fryske lân staat op pagina 158 een ongedateerde pentekening van De Vries van een boerderij bij Ternaard, met als titel ‘Under Ternaard’. De tekening is ook op de expositie te zien, net als een kleurentekening uit 1988 van een langhuisboerderij in Wartena (in het boek p. 178). Voor zijn werk bij de Landbouwvoorlichtingsdienst verhuisde Piet de Vries naar Drachten waar hij in 2003 is overleden. Histoarysk Koudum is van plan om in de periode van half januari tot half februari in Koudum een expositie te organiseren met schilderijen, aquarellen, tekeningen en etsen van oude dorpsgezichten van Koudum en daar zal werk van Piet de Vries ongetwijfeld deel van uitmaken.
Koudum wordt in het boek De skilders fan it Fryske lân ook genoemd op bladzijde 49 waar het over Willem Jans Dijk (1881-1970) gaat. Deze schilder, tekenaar, aquarellist en graficus werd in Bergum geboren, studeerde in Groningen en woonde vanaf 1910 in Den Haag. In de tweede Wereldoorlog woonde hij enige jaren in Koudum. Op de website van Histoarysk Koudum zijn onder andere schilderijen van Dijk te zien van dorpsgezichten van Koudum. Dijk maakte talloze tekeningen van tjalken en skûtsjes. In het boek staat een tekening van een skûtsje met hooi. Ik heb de tekening van Dijk niet gezien op de expositie in het Landbouwmuseum.
De Koudumer kunstenaar Sjoerd Kuperus (Den Burg, Texel 1893-Koudum, 1988) staat genoemd op pagina 81, waar het gaat over het schilderen van dieren op het land en de boerderij. Kuperus schilderde of tekende graag (huis)dieren, vogels en natuur. Zijn werk is te vinden in diverse musea in Nederland en het Amsterdams gemeentearchief bezit bijna 375 tekeningen van hem. In het boek De skilders fan it Fryske lân is geen werk van hem opgenomen en ook op de expositie in het Landbouwmuseum kon ik geen werk van hem vinden. Op de website van Histoarysk Koudum staan enkele tekeningen van Kuperus van een huis of boerderij in Koudum.
Geen Kuperus dus op de expositie ‘De schilders van het Friese land’, maar er is genoeg te zien op deze expositie. De samenstellers zeggen het zelf al: het is “een bonte mix aan kunstenaars, bekend en onbekend, grote en kleine namen, bekend en onbekend, soms professioneel via vaste regels werkend, anderen vanuit drang en hobby in naïeve stijl”. Interessant is ook wel dat de expositie naast veel mooie landschappen tegelijk een beeld laat zien van de ontwikkelingen die ingrijpende gevolgen hadden voor het landschap: van kleinschalig naar grootschalig, van extensief naar intensief.
Er is werk uit alle eeuwen. Er is een enkel schilderij uit het eind van de zeventiende eeuw (‘Landschap met boerderij’ van Emanuel Murant), er zijn enkele schilderijen uit de achttiende eeuw (zoals een olieverfpaneel ‘Koe op stal’ van Symon Accama uit 1750) en er zijn aardig wat schilderijen uit de negentiende eeuw, waaronder de imposante behangselschilderijen van Aldert van der Poort uit 1805. De zes meer dan twee meter hoge schilderijen verbeelden verschillende Friese landschappen en laten diverse landbouwwerkzaamheden zien.
Het meeste werk op de expositie dateert uit de twintigste eeuw en daar zijn de realistische of op zijn minst realistisch aandoende werken veruit in de meerderheid. Er is wel wat abstract werk, van Jan Frearks van der Bij of Tjerk Bottema bijvoorbeeld. Ook hangt er een abstract landschap van Gerrit Benner en een behoorlijk geabstraheerd ‘Paard met veulen’ van Reinold Postma. Naast al eerdergenoemden is werk van bekende kunstenaars als Jan Mankes, Ids Wiersma of Klaas en Gosse Koopmans op de expositie te zien.
De expositie ‘De schilders van het Friese land’ in het Fries Landbouwmuseum in Leeuwarden loopt nog tot en met 31 oktober. Het Fries Landbouwmuseum is gevestigd in een in 2017-2018 prachtig gerenoveerde boerderij net ten zuiden van Leeuwarden, bij Goutum. Ook de vaste collectie is de moeite waard. Daarin is de ontwikkeling van het boerenbedrijf door de eeuwen heen te zien, waaronder de mechanisatie in landouw- en veeteeltbedrijven.
© Jelle van der Meulen