In een paradijs op aarde gelooft eigenlijk niemand meer. Je hoeft maar iets over de twintigste eeuw te weten om te beseffen dat een heilstaat er niet in zit. Wat dat betreft zijn we het heilige geloof van de eerste socialisten gedurende de afgelopen eeuw vrij grondig kwijt geraakt — als we het al hadden.
Geen heilstaat dus, maar we kunnen natuurlijk wel maatregelen nemen die het lot van de mensheid verbeteren. Neem de invoering van de Algemene Ouderdomswet (AOW). Eerst het noodwetje van Willem Drees uit 1947 en tien jaar later de ‘echte’ AOW van minister Ko Suurhoff. Wat een zegen dat je na je pensionering van een inkomen was verzekerd! Geen politieke partij moet proberen deze zeer gewaardeerde voorziening ter discussie te stellen of er ook maar een komma aan te veranderen, een electorale afstraffing zal haar deel zijn.
Maar hoe zit het met een inkomensgarantie vóór je pensionering? Daarvoor hebben we de bijstand, die volgens de Wet Werk en Bijstand (WWB) kan worden uitgekeerd. De bijstand is ingevoerd in 1965 door toenmalig minister Marga Klompé. Haar Algemene Bijstandswet was de opvolger van diverse, nauwelijks functionerende Armenwetten, waarvan de eerste dateerde uit 1800. Tijdens de Bataafse Republiek (1795-1801) — Nederland was toen een vazalstaat van Frankrijk — meenden velen dat ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ het best verwezenlijkt konden worden als de staat de verantwoordelijkheid voor het levensonderhoud van haar burgers op zich zou nemen.
In overeenstemming daarmee zei Klompé bij de verdediging van haar wetsontwerp in de Tweede Kamer vijftig jaar geleden het volgende: “Ik wilde een wet maken, mijnheer de Voorzitter, waarop iedere burger een beroep kon doen, met opgeheven hoofd, en waardoor hij niet in een atmosfeer zou worden geplaatst, die in strijd zou zijn met zijn vrijheid en met de waardigheid van zijn menselijke persoon.” Nu moeten we ons gelukkig prijzen met de bijstand, daarover geen misverstand, maar het vernederende controlecircus er omheen zoals we dat nu kennen, is niet bepaald in de geest van de woorden van Klompé.
Er is veel voor te zeggen een voorziening als de AOW voor iedereen van 18 jaar en ouder te laten gelden, dan zou het Bataafse ideaal echt gerealiseerd worden. Uiteraard moet de naam van de voorziening in dat geval veranderd worden, je zou haar een basisinkomen kunnen noemen. De heilstaat zullen we er niet mee realiseren, maar het zou veel rust geven in de samenleving.
dr. Gerrit Gorter