Onder de iets oudere Bolswarders hoor of lees je nog veel nostalgie doorklinken wanneer het oude postkantoor aan de Jongemastraat ter sprake komt. Foto’s ervan doen verlangens ernaar opwellen, praten erover en over wie daar werkten, maakt nog steeds herinneringen wakker. Heerlijk, die nostalgische gevoelens, maar er is veel meer dan de, vaak vermeende, warmte van die tijd. Dat dit gebouw ontworpen werd door een rijksbouwmeester die nauwe banden had met Bolsward en dat ditzelfde gebouw op een merkwaardige, zeg maar slinkse, wijze,werd gesloopt, is minder bekend. Wellicht goed om aan de Bolswarder postkantoren enige aandacht te schenken en in het bijzonder aan dat (bijna) monumentale ontwerp van rijksbouwmeester Peters aan de Jongemastraat en de gewiekste sloop ervan.
Panden in Bolsward naar Peters ontwerp
Weinig bekend, maar heel bijzonder, is dat rijksbouwmeester Peters ook een aantal (woon)panden in Bolsward heeft ontworpen.
Ik kom daarbij op een viertal dat naar zijn hand gebouwd is, waar ik bij een ervan nog twijfel.
Het zijn de hierna volgende vier:
3. Dijkstraat 7
De sloop van een (bijna) monument
Het mag duidelijk zijn dat het postkantoor van Bolsward een zeer bijzonder gebouw was. Peters had een kantoorgebouw gerealiseerd in de van hem bekende, en heel persoonlijke, gemengde stijl. Neorenaissance kenmerken gaven die stijl iets herkenbaars aan het geheel, waardoor zowel vernieuwingselementen als vertrouwde onderdelen van het uiteindelijke kantoor zich mengden tot een (bijna) monumentaal onderdeel van Bolswards beschermd stadsgezicht.
Bijna, want in 1979 kwam een zeer voortijdig einde aan het o zo vertrouwde en fraai ogende gebouw met een heel bijzondere geschiedenis, gesitueerd aan de hoofdweg door Bolsward en recht tegenover het Broereplein, waar het oudste gebouw van de stad staat, de Broerekerk. Al enige tijd rezen er praktische (werk)bezwaren tegen het gebouw: de werkruimte bleek te krap. Enkele aanpassingen aan het gebouw werden gedaan, maar met name van de kant van het hoofdkantoor van de PTT in het postdistrict Leeuwarden, waar Bolsward onder viel, nam de druk om te komen tot nieuwbouw op een andere locatie in de stad toe. Die druk werd opgevoerd met het aanwijzen van Bolsward in 1974 tot centraal voorsorteercentrum voor heel zuidwest Friesland. Met het argument dat de werkgelegenheid zou toenemen, werd het onderwerp ‘postkantoor/sorteercentrum’ ook een politieke kwestie. In de raadsnotulen is weinig terug te vinden over de diverse partijstandpunten, Dat vindt ook zijn oorzaak in de destijds besloten bestuurscultuur in de stad Bolsward. Tijdens besloten bijeenkomsten bleek dat er van een aantal kanten aandrang bestond om elders, buiten het centrum, tot een andere postlocatie te komen. In het openbaar nam het college van burgemeester en wethouders pas na enkele krantenartikelen (in 1978, waaruit bleek dat er onrust heerste onder de bevolking omtrent een mogelijke afbraak van het imposante gebouw)) een standpunt in: we gaan zeer zorgvuldig te werk, en werkgelegenheid staat voorop! Wel wordt ook gesproken over de plaats van het gebouw. Bij monde van burgemeester Mulder klonk: er is geen andere, passende, ruimte in de stad, dus moet elders naar gekeken worden…
Dat gebeurt er iets hoogst merkwaardigs. Terwijl de druk van met name de provinciale PTT toeneemt en de burgemeester al intern heeft aangegeven dat een nieuwbouwplan welkom is, waarbij dat advies ook wordt doorgegeven aan de minister die over de monumentenzorg gaat, schrijft een pas opgerichte stichting, waarin ook de nog jonge kunsthistoricus Peter Karstkarel, in een brief aan de minister dat afgezien dient te worden van sloop van het Bolswarder postkantoor! Ze geeft daartoe een drietal argumenten: a. ze wijst op de unieke bouwkundige kwaliteit van het gebouw, b. de stedebouwkundige situatie (bij sloop zou grote afbreuk worden gedaan aan het beschermd stadsgezicht van de stad en de unieke plek van het gebouw bij de middeleeuwse Broerekerk, en c. de relatie tussen rijksbouwmeester Peters en de stad Bolsward.
Gemeente en PTT toonden zich zeer ontstemd toen ze vernamen wat deze stichting (Moderne Architectuur Friesland) de minister had geadviseerd. Ook intern, met name onder een aantal ambtenaren, heerste er vooral onbegrip over het voornemen van het gemeentebestuur om toestemming tot sloop en het bouwen van een nieuw onderkomen te besluiten. Het is o.a. de (oud)ambtenaar en plaatselijk cultuurkenner Henk Andela (1912-1999) die probeert de burgemeester op andere gedachten te brengen (‘hij had weinig op met cultuur’, aldus Andela tijdens een gesprek dat ik met hem had beginjaren ’90). Andela wist ook nog dat hij naar Blauwhuis was gegaan om het voornemen te bespreken met de daar woonachtige oud-gemeente-architect Jan Postma (1891-1979). Of Postma nog contact heeft gezocht met de burgemeester was Andela niet bekend.
Hoe dan ook, het advies om toestemming te geven tot sloop had de burgemeester al verzocht aan de minister. Deze had dus twee adviezen, die van de gemeente Bolsward en die van de stichting Moderne Architectuur Friesland. De minister besluit om tegemoet te komen aan de wens van de stichting om het postkantoor van Bolsward tot monument te verklaren en aldus te behoeden voor sloop. Dit standpunt kwam vervolgens onofficieel bij de gemeente Bolsward binnen, wat een schokreactie opleverde bij het toenmalige college. Ogenblikkelijk gaf de burgemeester opdracht om de volgende dag tot sloop over te gaan!
Toen de dag daarop het officiële ministeriële besluit tot behoud van het plaatselijke postkantoor als beschermd monument op het stadhuis binnenkwam, was de sloopkogel al bezig om dat unieke bouwkundige ontwerp van rijksbouwmeester Peters tot de grond toe af te breken…..
© Willem Haanstra
Geraadpleegde bronnen:
De Beul van Bolsward, Willem Haanstra
Postkantoren in Friesland, J.Tj. Engwerda, Hilversum (doctoraalscriptie)
H.A.M. Andela
De historie van onze PTT wachtzalen, R.E.J. Weber, in Bouwkundig Weekblad 1952
Rijksbouwmeester C.H. Peters en Bolsward, J.J. Falize
Archieven voormalige gemeente Bolsward.
Eerder verscheen: