De eerste dagen en weken nadat de Friese stad Bolsward bevrijd is van de Duitse overheersing is de sfeer in de stad zowel vreugdevol als angstig, gespannen ook. Vreugdevol voor met name de jongeren die verlangen naar een vrij leven waarin ook zij zich mogen ontplooien. Vreugdevol, omdat de directe dreiging van een meedogenloze bezetter is verdwenen. Dan komen de vragen: hoe nu verder, wie waren ‘verkeerd’, wie is nog te vertrouwen, kortom: de vragen waarop ik in het boek ‘Bolsward in Oorlogstijd’ een antwoord heb proberen te geven.
(Dit is de derde Bolswarder burgemeester in een serie van tien.)
En dan de vraag ‘Wie bestuurt nu de stad?’ Het bestuurlijk beeld in Bolsward onmiddellijk na de bevrijding van de stad is deels zeer onoverzichtelijk, maar deels toch ook duidelijk. Onoverzichtelijk, omdat een democratisch gekozen stadsbestuur nog niet mogelijk is en de eerste naoorlogse raadsvergadering (op 15 november 1945) van Bolsward bestaat uit een ‘noodraad’, vooral bemenst door leden die in 1941, voordat de gemeenteraad buiten werking was gesteld door de bezetter, al als zodanig functioneerden.
Concreet betekende dat op die eerste naoorlogse vergaderavond dat de wethouder Jacob de Haan (CHU) zich wegens zijn leeftijd niet meer beschikbaar stelde en er dus gestemd moest worden om tot een nieuw college te komen. En toch was de situatie ook duidelijk, omdat de bestuurlijke, lees: militaire, macht voornamelijk bepaald werd door de besluiten van het voormalig verzet in de provincie. Exit, dus, de geschorste Sipke de Jong; daarvoor in de plaats de door datzelfde verzet naar voren geschoven Sybren van Tuinen. Een dappere verzetsman die ook in Bolsward actief was tijdens de laatste oorlogsperiode. Enkele weken voor de bevrijding werd hij, tezamen met zijn vader, opgepakt door de Duitsers en in Leeuwarden gevangen gezet.
En dan komt de bevrijding.
Bestuurlijke loopbaan Sybren van Tuinen
Op woensdag 5 maart 1913 wordt in het Friese dorp Sexbierum Sybren van Tuinen geboren. Ruim 80 jaar later, 29 april 1993, en dan woonachtig in het Gelderse Hattem, zal hij overlijden in het ziekenhuis van Zwolle. Van Tuinen, aanvankelijk geschiedenisleraar, zal in de oorlogsjaren van zich doen spreken in het Friese, en ook Bolswarder, verzet tegen de Duitse overheersing. Hij woont tijdens zijn tienerjaren in Dokkum, waar zijn vader onderwijzer is, en bezoekt het Gereformeerd Gymnasium in Leeuwarden. Hij studeert vervolgens (1932-1940) Geschiedenis aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, met als bijvak Nederlands, en keert terug naar Friesland om leraar te worden aan zijn oude school, het Gereformeerd Gymnasium in Huizum, gemeente Leeuwarden. Voordat hij deze betrekking aanneemt, volgt hij tot het uitbreken van de oorlog een militaire Infanterie-0fficiersopleiding. Die combineert hij met het afleggen van zijn doctoraal examen (1940). Hij huwt, ook in 1940, met de dochter van de Oostdongeradeelse burgemeester Syds Sijtsma, die 30 jaar lang daar burgemeester zal zijn.
Deze Syds zal ook, evenals later schoonzoon Sybren, voor de ARP zitting hebben in de Friese Staten en de landelijke Eerste Kamer. Het enig kind van het jonge paar Van Tuinen-Sijtsma, Piter, die later ook aan de VU in Amsterdam studeert, wordt tijdens de oorlog, in 1942, geboren. Het jaar daarop wordt Sybren gedwongen onder te duiken, omdat de reserve-officieren uit het vooroorlogse Nederlandse leger zich dienen te melden bij de bezetter, wat Sybren dus weigert.
Van Tuinen wordt actief in het verzet, eerst in Leeuwarden en daarna in en rond Bolsward (Wonseradeel, Hennaarderadeel), waar hij sinds 1943 ondergedoken zat. Als chef-staf, Chesta, leidde hij het verzet in die periode in en rond Bolsward. Uiteindelijk, een aantal weken voor de Bolswarder bevrijding, worden hij en zijn vader gevangengenomen en naar het Huis van Bewaring in Leeuwarden overgebracht. Meteen al nadat Leeuwarden is bevrijd, 15 april 1945, wordt hij (door het verzet!) per direct benoemd tot waarnemend burgemeester van Bolsward en volgt daarmee Sipke de Jong op, die dan de volgende dag, de dag dus van Bolswards bevrijding, als burgemeester geschorst wordt. Officieel zal zijn benoeming volgen op 1 mei 1945.
Achteraf blijkt Bolsward voor hem de eerste stap te zijn geweest op een bestuurlijk pad dat liep via Bolsward en Dokkum naar Kampen, met zijwegen naar de Friese Staten (20 jaar lang!) en de Eerste Kamer.
De zeer bijzondere binnenkomst van Sybren van Tuinen in Bolsward
Dankzij een zeer behulpzame archivaris bij de gemeente Kampen ontdekte ik op welk een bijzondere wijze Sybren van Tuinen op de zeer vroege ochtend van Bolswards bevrijding, maandag 16 april vlak na middernacht, als waarnemend burgemeester ‘zijn’ stad bereikte en werd afgezet bij het Bolswarder stadhuis!
Net bevrijd uit het Huis van Bewaring in Leeuwarden (op zondag 15 april), waar hij samen met zijn vader wegens deelname aan het verzet gevangen zat, kreeg Van Tuinen te horen dat de leiding van het Friese verzet hèm had aangewezen als waarnemend burgemeester van Bolsward! Zo kon het dus gaan in die eerste tijd na de bevrijding van Friesland. Hij diende zich z.s.m. te melden in Bolsward, waaruit op die late zondagnamiddag de laatste Duitsers zich terugtrokken tot over de Afsluitdijk. Met achterlaten van een opgeblazen Blauwpoortsbrug!
Zijn vader bemachtigde ergens in Leeuwarden een fiets en daarop reed Sybren op die late avond van 15 april 1945 naar het zuidwesten van de provincie, richting Bolsward. Het zal nabij Wommels zijn geweest dat in het duister een motorrijder hem achterop reed. De man vroeg vriendelijk waarheen hij op weg was, waarop Sybren met trots in zijn stem vertelde dat hij de nieuwe burgemeester van Bolsward was en daarheen op weg.
De motorrijder was stomverbaasd. Het bleek de later bekende Nederlander Laurens ten Cate te zijn, afkomstig van Bolsward! Deze zoon van de Bolswarder huisarts Marius ten Cate zat in het laatst van de oorlog ondergedoken bij de boerenfamilie Galema, nabij Blauwhuis. Bij het terugtrekken van de Duitsers richting de Afsluitdijk verleende hij op de motor van Galema waar nodig hand- en spandiensten voor de bevrijder (de Canadezen waren toen al in Sneek) en het verzet dat de controle kreeg over de ontwikkelingen.
Achterop de motor bij Ten Cate bereikte Van Tuinen het Bolswarder stadhuis, waar al in die vroege uren zijn komst door de daar langzamerhand binnendruppelende verzetsmensen al werd verwacht. En daar werd Sybren persoonlijk afgeleverd door de geboren Bolswarder Laurens ten Cate, de latere hoofdredacteur van de Friese Koerier en de Leeuwarder Courant, en later tevens nationaal bekend politicus en commentator op radio en t.v. Nog geen 50 meter verderop aan de Jongemastraat stond het huis van Laurens’ ouders, waar hij zonder twijfel in die nacht aangeklopt zal hebben om het nieuws te vertellen: hij had de nieuwe burgemeester persoonlijk hun stad binnengereden en afgezet voor het stadhuis… Hoe wonderbaarlijk kan het lopen!
© Willem Haanstra