Onder de iets oudere Bolswarders hoor of lees je nog veel nostalgie doorklinken wanneer het oude postkantoor aan de Jongemastraat ter sprake komt. Foto’s ervan doen verlangens ernaar opwellen, praten erover en over wie daar werkten, maakt nog steeds herinneringen wakker. Heerlijk, die nostalgische gevoelens, maar er is veel meer dan de, vaak vermeende, warmte van die tijd. Dat dit gebouw ontworpen werd door een rijksbouwmeester die nauwe banden had met Bolsward en dat ditzelfde gebouw op een merkwaardige, zeg maar slinkse, wijze,werd gesloopt, is minder bekend. Wellicht goed om aan de Bolswarder postkantoren enige aandacht te schenken en in het bijzonder aan dat (bijna) monumentale ontwerp van rijksbouwmeester Peters aan de Jongemastraat en de gewiekste sloop ervan.
Peters in Bolsward
Al meteen, in 1869 dus, vestigde Peters zich in Bolsward.
Peters werd daar datzelfde jaar benoemd tot directeur van de plaatselijke gasfabriek. Bij die benoeming speelde zijn leermeester Breunissen Troost, de bouwmeester van de fabriek, een grote rol. Het inkomen als gasfabriek beheerder was erg laag, een latere reden voor een conflict, en dus moest Peters nog particuliere tekenlessen geven aan Bolswarder burgers. Ook maakte hij de ontwerpen voor bouwopdrachten in de stad. Een viertal panden is door mij als zodanig gevonden, waarvan een nog twijfelachtig is. Daarover straks meer.
In 1870 werd Peters hoofdopzichter bij de bouw van Cuypers’ Sint Martinuskerk in Sneek. Tijdens het leggen van de fundamenten voor het kerkgebouw trok de opzichter zich onverwacht terug en kreeg de jonge Sneker Nicolaas Molenaar, die later landelijk bekend zou worden als ontwerper van diverse neogotische kerken, de gelegenheid zich in dat beroep te onderscheiden, daarbij dikwijls geadviseerd door Peters.
Deze vaste baan voor de jonge Peters betekende dat hij in het huwelijk trad met de doopsgezinde Leentje Knoop. Het echtpaar kreeg drie kinderen. Vervolgens werkte Peters korte tijd in Roermond, waar hij op een ontwerpafdeling van Cuypers werkte, waarna de functie van rijksbouwmeester bij het Ministerie van Financiën vacant kwam. De talentvolle Peters werd daar op 1 april 1876 benoemd tot rijksbouwmeester voor de ‘Landsgebouwen’. Peters zou die functie gaan vervullen tot 15 december 1915, zeven jaar nadat hij een pareltje op Bolswards monumentale kroon had ontworpen, het postkantoor.
In 1878 werd het eerste ontwerp van Peters in Friesland aanbesteed en twee jaar later in gebruik genomen: het IJkkantoor annex Kantongerecht in Leeuwarden, aan de Oosterkade, nog steeds een hoogstandje in de Friese architectuurgeschiedenis. Hiermee keerde hij terug naar Friesland, de provincie waar zijn bouwkundige carrière was begonnen, in Bolsward. Als rijksbouwmeester voor Landsgebouwen ontwierp Peters meer dan 100 postkantoren. In Friesland waren dat er 17! Sinds in 1850 de nieuwe postwet in werking trad, waarbij o.a. iedere gemeente een gebouw(tje) diende te hebben ‘tot het ontvangen en verzenden van brieven met de post’ en vanaf 1852 postzegels hun intrede deden, rees het aantal postkantoren de pan uit. Veel werk derhalve voor de man die al intens kennis had gemaakt met Bolsward! En ook in deze stad moest aldus een nieuw, gemeentelijk postkantoor komen.
Het blijkt een gebouw van groot allure te zijn geworden! Qua grootte beschikte Bolsward over het tweede postkantoor in Friesland. Alleen Leeuwarden was groter. Van de twee bouwlagen was de bovenste bestemd als directeurswoning. De ingang daarvan was aan de oostkant, die van het kantoor aan de westkant gesitueerd. Bolsward had een echt ‘Peterskantoor’ verkregen: hoog zadeldak met dakkapellen, onder de daklijst een spitsboogfries van gemetselde profielstenen, die we ook herkennen in Bolswarder panden van zijn hand, natuurstenen banden, blokken en vensterbanken. Vensters bekroond met een segmentboog en drieluikvensters boven de ingangen. Een ander kenmerk van Peters, het gebruik van opvallende versieringen met muurankers, bleek ook van toepassing op het Bolswarder gebouw. Midden op het dak was een telefoon- annex telegraaftoren geplaatst. De lijnen liepen destijds nog bovengronds. Wanneer in 1936 ondergrondse verkabeling van dat bovengrondse netwerk plaatsvindt, zal de toren worden gesloopt.
Zoals gezegd ontwierp Peters in Friesland 17 postkantoren, van Akkrum (1885) tot Workum (zijn laatste klus, 1916). Met als architectonisch hoogtepunt het gebouw in de stad Bolsward, waar hij vele voetstappen had gezet (1908) en velen tot vriend had gemaakt. Het bleek een gebouw te zijn geworden van een imposante stijl en nauwkeurige uitvoering.
Vele stadgenoten herkenden deze buitengewone bouwkundige kwaliteit en hadden niet kunnen denken dat het gebouw afgebroken zou worden.
Wat dus wel gebeurde…
Enkele honderden Bolswarders zullen daar, of van daaruit, in de loop der tijd hun postberoep hebben uitgeoefend. In het algemeen bleek het beroep, meest in vaste dienst, zeker aanzien te hebben gehad. De postboden droegen een overheidsuniform, daarmee aanzien onder vele burgers uitstralend.
Halverwege de 20e eeuw was het aantal mensen, allen mannen, in vaste dienst rond de 20.
Zittend, v.l.n.r.: Yke Ykema, Jan Visser, directeur W.P. Sprik, A. Heemstra (adjunct), Hendrik Kamstra en Pieter Weidema. Staand v.l.n.r.: Sietse Hoekstra, Ype Terpstra, Minne Brouwer, Gerke Terpstra, Frits Slot, Jaan van der Zee, Hendricus Brouwer, Van Ooien, Frans Anema, Ids Visser, Ele Brandenburg en Siebren Welvaart. Collectie Willem Haanstra, met dank aan Ele Brandenburg voor de namen.
© Willem Haanstra
Eerder verscheen: