Onder de iets oudere Bolswarders hoor of lees je nog veel nostalgie doorklinken wanneer het oude postkantoor aan de Jongemastraat ter sprake komt. Foto’s ervan doen verlangens ernaar opwellen, praten erover en over wie daar werkten, maakt nog steeds herinneringen wakker. Heerlijk, die nostalgische gevoelens, maar er is veel meer dan de, vaak vermeende, warmte van die tijd. Dat dit gebouw ontworpen werd door een rijksbouwmeester die nauwe banden had met Bolsward en dat ditzelfde gebouw op een merkwaardige, zeg maar slinkse, wijze, werd gesloopt, is minder bekend. Wellicht goed om aan de Bolswarder postkantoren enige aandacht te schenken en in het bijzonder aan dat (bijna) monumentale ontwerp van rijksbouwmeester Peters aan de Jongemastraat en de gewiekste sloop ervan.
Het postwezen in het kort
Na 1848, het jaar waarin veel veranderde in Europa, was ook de Nederlandse maatschappij veranderd. Zo werd een Grondwet ingevoerd, die tot op de dag van vandaag grotendeels nog ongewijzigd is, en, om bij het onderwerp van dit artikel te blijven, kwam in 1850 de z.g. Postwet tot stand. Daarin stond o.m. dat iedere gemeente een postkantoor behoorde te hebben. Deze postkantoren waren tot dan geprivatiseerd, waarbij in het huis van een beheerder die daar woonde de post diende te worden opgehaald. Tegen betaling, dat wel.
Na 1850 veranderde dat fundamenteel. Niet langer betaalde de geadresseerde voor de ontvangst, maar de afzender. Daarbij werd de postzegel geïntroduceerd, wat nogal wat weerstand opriep: doordat het afhalen van de post voortaan gratis was, voelden velen dat als een soort bedeling die hun prestige aantastte! Het werd gezien als een aanval op hun maatschappelijke stand van de ontvanger.
Bij deze ingrijpende overgang van particulier bezit van een postkantoor naar gemeentelijk, dus overheidseigendom, was het noodzakelijk om deze postkantoren uiteindelijk in elke gemeente op te richten. Zo ook in Bolsward.
Pas rond 2000 zal, in meerdere stappen tot aan de Nieuwe Postwet van 2009, opnieuw een privatisering van het postwezen plaatsvinden: niet langer was dit een overheidsaangelegenheid, maar kwam het in handen van private ondernemingen en deed ook daar marktwerking haar intrede.
Postkantoren in Bolsward
Tot 1850 kon post worden afgehaald op diverse particuliere adressen in de stad. Daartoe diende de ontvanger te betalen, meest aan een loket aangebracht in een muur van het betreffende particuliere postpand.
© Willem Haanstra